Tímarit Máls og menningar - 01.11.1964, Síða 62

Tímarit Máls og menningar
izt, að þar væri djúp á milli. Nýlega las ég bréf frá Pasternak til eins frönsku-
þýðanda síns. Þetta bréf var birt í tímaritinu Esprit. í bréfi þessu reynir hann
að fá þýðandann ofan af því að birta eldri kvæði eftir sig. Mér er sagt, að
þegar fólk vildi fá hann til að tala um fyrri bækur sínar, þá hafi hann skorazt
undan því og fullyrt, að allt sem hann hefði áður ort væri ekki annað en æf-
ingar og undirbúningur að því eina ritverki sínu sem einhvers væri um vert
og hann hefði þá lokið nýlega, skáldsögunni Zívago lœknir. (í þessu og fleiru
varð Pasternak á sama skyssan og mörgum öðrum listamönnum. Hér dettur
mér í hug Gogol sem taldi Eflirlitsmanninn og fyrrihlutann af Dauðum sálum
lítilsigld verk, og hélt hann hefði fundið réttu leiðina, þegar hann byrjaði á
síðari hlutanum.)
Það hryggði mig að lesa handritið að Zívago lœkni. Pasternak skrifaði
einusinni: „Hæfileikaskortur manns til að finna og segja sannleikann er galli
sem aldrei er hægt að fela, af hversu mikilli snilld sem logið er.“ Það sem mér
fannst mest áberandi í skáldsögunni var, hve hún var listrænt ósönn. Ég er
sannfærður um að Pasternak skrifaði hana eftir beztu sannfæringu; þar eru
nokkrar undursamlegar síður um náttúruna og um ástina; en höfundurinn
ver of mörgum síðum til að fjalla um hluti sem hann aldrei heyrði né sá.
Nokkrum dásamlegum kvæðum er skeytt aftan við skáldsöguna; þau verða
enn til að undirstrika þá ónákvæmni í andanum sem óbundna málið vitnar
um.
Áður hafði mér aldrei tekizt að sannfæra ljóða-unnendur erlendis um það,
að Pasternak væri mikið skáld. (Þetta á auðvitað ekki við um nokkur mikil
ljóðskáld sem sjálf kunnu rússnesku: Rilke talar af hrifningu um skáldskap
Pasternaks þegar árið 1926.) Frægðin kom til hans innum aðrar dyr. Einu-
sinni hafði hann skrifað: „... Ég hef tapað áttunum: þetta er ekki rétta borg-
in og ekki rétta miðnættið.“
Ég var í Stokkhólmi, þegar lætin hófust útaf Nóbelsverðlaununum. Ég gekk
um göturnar og sá fregnmiða dagblaðanna: þar var aðeins eitt nafn. Ég
skrúfaði frá útvarpinu til að skilja, hvað um væri að vera, og þar gat ég að-
eins greint eitt orð: Pasternak. Allt þetta var grenjandi sovétfjandsamlegur
áróður, ennþá eitt tilbrigðið i kalda stríðinu. Ekki rétta borgin, ekki rétta
miðnættið. Og ekki rétt tegund af frægð: ekki sú frægð sem Pasternak verð-
skuldaði.
Ég er sannfærður um, að það var enganveginn ætlun Pasternaks að vinna
landi okkar tjón. Sök hans var einungis fólgin í þeirri staðreynd, að hann
var Pasternak; það er að segja, þótt hann bæri frábært skyn á einn hlut, þá
268