Tímarit Máls og menningar - 01.11.1964, Blaðsíða 64

Hermann Pálsson
Siðfræði Hrafnkels sögu
Ögæfu sinni
veldur einn saman;
engum er illt skapað.
l!r Hugsvinnsmálum.
1
Ú skoðun virðist vera furðu al-
menn, að íslendinga sögur séu að
miklu leyti heiðnar bókinenntir og
siðferðileg viðhorf þeirra lítt blönd-
uð kristnum huginyndum. Skoðun
þessi er á ýmsa lund injög varhuga-
verð, og stafar in. a. af því, að menn
hafa ekki gert sér nægilega mikið far
um að Iesa þær af skilningi á krist-
inni menningu íslendinga á tímum
sagnaritunar. Flestar Islendinga sög-
ur virðast hafa verið færðar í letur
á tímabilinu 1150—1350, og hafði
þjóðin því notið kristni um hálfa
aðra öld, þegar ritun Islendinga
sagna hófst, og uin hálfa fjórðu öld,
áður en henni lýkur. Margir sagna-
höfundar hafa tvímælalaust verið
klerklærðir menn, og á hinn bóginn
er vitað, að kirkjan í kaþólskum sið
var yfirleitt hlynnt sagnaritun og
sagnaskemmtun. Er það ekki ofmælt,
sem sagt hefur verið, að íslenzk
sagnaritun hafi dafnað í skjóli kirkj-
unnar. 011 þessi atriði koma illa heim
við þá skoðun um eðli sagnanna, sem
ég drap á í upphafi, og er því ærin
ástæða til að taka þetta vandamál til
nýrrar athugunar.
Eins og sést af því sem að framan
segir, þá eru íslendinga sögur nú
orðnar sex til átta alda gamlar, en á
liinn bóginn stafa margar ríkjandi
hugmyndir um eðli þeirra frá 19. og
20. öld. í bók minni um sagna-
skemmtun Islendinga hef ég dregið
saman það lielzta, sem ritað er um
fornsögurnar fyrr á öldum og enn er
varðveitt. í gömlum handritum er að
finna ýmsar glöggar athugasemdir
um almenn einkenni sagna, heimild-
argildi þeirra um forna tíma, skemmt-
unargildi o. s. frv., en þetta hrekkur
þó býsna skammt til að skýra við-
horf einstakra höfunda og samtima-
inanna þeirra til sagnanna. Nú er það
alkunna, að sögurnar eiga sér sam-
felldan feril fram á vora daga, þar
sem þær hafa verið lesnar á ýmsum
bæjum víðs vegar um land, allt frá
því að þær voru skráðar. Menn gætu
ef til vill látið sér til hugar koma, að
þessi sífellda notkun sagnanna beri
vitni um svipaða afstöðu lesenda til
þeirra um aldaraðir, en varlega verð-
ur að fara í slíkar ályktanir, því að
hér koma mörg atriði til greina. Það
270