Tímarit Máls og menningar - 01.11.1964, Blaðsíða 95

sviði Hrafnkcls sögu bcnda og ótvírætt í
sömu átt. Margt annað færir Hcrmann fram
máli sínu til stuðnings, scm hcr verður ckki
rakið.
Sumar [jær sloðir, cr hann íærir undir
kcnningu sína um höfund Ilrafnkcls sögu
cru ])ó ckki sterkar. Hann hefur t. d. furðu
mikla trú á sannleiksgildi frásagnar Þor-
gilssöguhöfundar um viðræður þeirra
Brands og Þórðar hítnesings cftir Rauð-
gilsfund, þcgar hinn síðarncfndi cr að
Icggja af stað í hefndarlciðangurinn eftir
Odd Þórarinsson í liði Þorgils skarða. Það
cr vissulcga harla ólíklegt að Brandur hafi
á þeirri stundu viðhaft þau orð, scm eftir
honum cru höfð, cr hann biður Þórð að
vara Þorgils við Þorvarði, þarcð drcngskap
lians sc ekki treystandi. Aðalleiðtogi farar-
innar var þó Þorvarður bróðursonur Brands
sjálfs og bróðir Odds, liins glæsilega unga
höfðingja, scm hafði verið „urðaður eins
og mclrakki“, cins og Þorgilssöguhöfundur
— Þórður hítnesingur — lætur Brand
komast að orði á Rauðgilsfundi. Það er
óskiljanlegt að hann hafi á þeirri stundu
beinlínis farið að vekja tortryggni Þorgils
gegn Þorvarði. Það ldaut að vcra Brandi
hið mcsla áhugamál að foringjar Iciðang-
ursins stæðu vel saman. Þess vegna trúi ég
því illa, að Brandur Jónsson, hinn stórvitri
stjórnmálamaður, hafi nokkurn tíma við-
liaft þessi orð. Tilgangur Þorgilssöguhöf-
undar með frásögninni er augljóslega sá,
að kalla hinn mikilsvirta ábóta til vitnis
um ódrengskap Þorvarðar og jafnframt að
tclja lesendum trú um að hann hafi haft
niikið dálæti á Þorgilsi. Frásögn þessi
stangast og illilega við frásögn Þorgilssögu-
höfundar sjálfs um hug Brands til Þorgils,
cr þeir hittust á Rauðgilsfundi. Þorgilssaga
er rituð í þeim tilgangi að hefja Þorgils til
skýjanna, en jafnframt er sagan níðrit um
Þorvarð Þórarinsson.
Umsagnir um bœkur
Hcrmann telur að tilgangur Brands með
ritun sögunnar muni einkum hafa verið sá,
að rita skcmmtisögu, sérstaklega til að
skcmmta vini sínum Böðvari í Bæ. En jafn-
vel þó vcra kunni að hann hafi haft þennan
vin sinn í huga og vitað að Böðvar myndi
liafa sérlega mikinn áliuga á sögunni, cr
það þó fráleitt, að höfuðtilgangur Brands
með ritun sögunnar hafi verið sá sem Her-
mann telur. Hinn aldraði biskup hafði á-
rciðanlcga annað í huga, er hann á síðasta
ári ævi sinnar sat norður á Hólum og ritaði
söguna, cnda bendir val efnisins og mcð-
fcrð þess ckki til þess að höfundurinn hafi
liaft skemmtun í liuga. Sagan er ekkert Iík
Ilrómundar sögu Greipssonar. Það tímabil
sem hún cndurspeglar er sannarlega cngin
dýrðarlíð. Iiinar fornu höfðingjaættir, scm
samkvæmt skoðun höfðingjans Brands
Jónssonar, var bæði rétt og skylt að veita
landinu forstöðu, halda uppi lögum og rétti
og cfla kristinn dóm, brugðust gersamlcga.
Þær brytjuðu hver aðra niður, óvirtu lög
og rétt og kúguðu friðsama bændur. Fjöldi
hinna gerfilegustu höfðingja féllu í valinn
fyrir aldur fram, þar á meðal þrír Svínfell-
ingar, synir bræðra Brands sjálfs. Valda-
græðgi, öfund og lialur réði gerðum manna,
skynscmi og góðvild litlu eða engu. Afleið-
ingarnar urðu að stórhöfðingjaættirnar
liurfu að miklu leyti úr sögunni, landið
glataði sjálfstæði sinu. Alllt þetta hafði
Brandur biskup orðið að liorfa upp á, allur
stjórnmálaferill hans gekk út á að koma f
veg fyrir ógæfuna, en að ófyrirsynju, ör-
laganornirnar réðu, ekki Brandur Jónsson.
Ævifcrill Brands sjálfs og hinir hryggi-
legu atburðir samtíðar hans eru bakgrunn-
ur sögunnar. Sagan cr bæði hans pólitíska
testamenti og kristileg hugvekja til þjóðar-
innar, sem varar við ójafnaði, hvetur til
sáttfýsi og góðvildar. Boðorðið er: Þú skalt
eigi ofsa þér til vansa. Sagan er jafnframt
301