Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
kynningar sinnar á nýtízkubókmenntum út-
lendum og dönskum. SíðastliðiS ár hlaut
liann verðlaun Dönsku akademíunnar og
]>ar með þá mestu bókmenntalega viður-
kenningu, sem veitt er í landinu. Á hinn
bóginn hefur hann — sem stafnslíkanið á
skipi módemismans — orðið fyrir meiri á-
rásum en nokkur annar ungur rithöfundur.
í janúar síðastliðnum samþykkti bæjar-
stjórnin í norðurjózka bænum Frederiks-
havn (með tæpl. 25.000 íbúa) t. d. mótmæli
gegn „sexi, andhernaðarstefnu, Rifbjerg og
menningarsleikjuhætti“ í hljóðvarpi og
sjónvarpi. Þessi skemmtilega yfirlýsing,
sem studd var af nokkrum smáum sveita-
blöðum hér og hvar um landið, er ágætt
dæmi þess hversu Rifbjerg er miðsviðs, ef
svo má að orði komast. En öllu betra dæmi
er þó hið væna úrval blaðagreina hans sem
út kom nú í vor og heitir Rif (Gyldendal).
Greinar þessar og umsagnir bregða ekki
aðeins upp glöggri mynd af höfundi sjálf-
um, heldur veita þær góða innsýn í þann
tíma sem hann sjálfur hefur sett svip sinn
á öðrum höfundum fremur.
Endaþótt Rifbjerg hafi gefið tilefni til
mikillar hneykslunar, er sannleikurinn sá,
að verk hans eru gædd ríku siðgæði. Þau
eru mórölsk að því leyti, að þau skýra á
gagnrýninn hátt frá ófullnægju og klofn-
ingi nútímamannsins, sjálfsfirringu hans.
Þetta kemur glögglega í ljós í tveim nýj-
ustu skáldverkum hans, leikritinu Hvad
en mand har brug jor (sjá síðar) og skáld-
sögunni Operaelskeren (Gyldendal, 1966).
Skáldsagan fylgir þræðinum fram til þess
tíma, þegar sögur Panduros eru vanar að
hefjast — tíma hins andlega niðurbrots.
Operaelskeren — stærðfræðiprófessorinn
Helmer Franck — bíður ekki skipbrot sök-
um árekstra sinna við samfélagið, heldur
miklu fremur vegna þess hversu hann í
alltof ríkum mæli samsamar sig venjum
þess. Átökin eiga sér stað innra með hon-
um og eru leidd í Ijós — án þess hann við-
urkenni það sjálfur — í dagbók, sem hann
heldur um sámneyti sitt við óperusöngkon-
una Miru Hjelm. Samband þetta, sem hann
tekur upp nánast af tilviljun, en innst inni
í ofsafullri þörf fyrir að ná tökum á eigin
örlögum og móta líf sitt út yfir takmörk
þess, það hlýtur enga endanlega lausn.
Þessi stimamjúki eiginmaður og ný-íhalds-
sama þjóðfélagsaðstoð fær ekki komið
hinni óskynsamlegu ást, ástríðunni eða í
stuttu máli sagt því, sem er gagnstætt skyn-
semi hans, heim og saman við stærðfræði-
lega tilveru sína, því að hann skilur þetta
ekki og vill ekki viðurkenna atarna. Hann
flæmir burt það sem veldur honum óró-
leika, en það sem hann hefur flæmt burt,
það hefnir sín og verður að illum demón
sem veitist gegn honum sjálfum. Eins og
nafn sögunnar gefur í skyn er hér um að
ræða nýtízku Don Juan-sögu, um hina ó-
fullnægjandi og óviðbundnu eftirsókn eftir
því, sem aðeins er höndlanlegt fyrir óeig-
ingjarnt samneyti; skáldsögu um ást og
siðgæði, eigingirni og skort hæfileikans til
að elska. Sem ástarsaga er hún sú hin bezta
um margra ára skeið. Gagnrýni sögunnar á
nútímanum er mjög tímabær; áhrif stilsins
eru þau, sem Rifbjerg einn megnar að
ná.
Frank lœger, sem lagt hefur stund á
næstum allar greinar bókmennta, en jafn-
an með greinilegum lýriskum blæ, sendi
frá sér í haust þrjár smásögur undir nafn-
inu Danskere. Tre fortœllingar af Fœdre-
landets Historie (Gyldendal). Þær eru öllu
dökkleitari hliðstæður við „Hverdagshist-
orier" eftir sama höfund, frá 1951, og má
skilja sem goðsögur um listamanninn í
prósaiskum eða illum heimi, sem vill að
vísu notfæra sér hann, en ekki viðurkenna
hann. Sem sagt enn eitt sjálfsfirringar-
temað. Skáldleg kímni er hér samslungin
ótta- og einstæðingsskapartáknum eins og
182