Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Page 90

Tímarit Máls og menningar
skofiun höfundarins hefur snúið baki við
hugsjónunum og þess í stað tekið upp lífs-
hætti sem hún barðist gegn áður fyrr.
Deila má um það, hvort árásin sé réttmæt.
Höfundurinn virðist byggja á þjóðlífs-
skilningi sem frekar heyrir til fjórða ára-
tuginum en nútímanum, og í Danmörku
liefur sósíaldemókratíið enn ekki boðið
íhaldinu upp í vangadans, þrátt fyrir allt.
En sem leikritshöfundur er Braun Olsen
án efa hæfileikum gæddur, og hann er
liinn eini eiginlegi leikritahöfundur meðal
yngri manna. Ifið nýja leikrit Klaus Rij-
bjergs, Hvad en mand har brug jor, sem
var hið fyrsta á leikári Konunglega leik-
hússins, snýst um svipað efni og „Opera-
elskeren". Aðalpersónan hefur að því er
virðist allt til alls, þjóðfélagsgengi, góða
eiginkonu, skikkanleg börn og fagra ást-
konu, en skortir samt eitthvað, kannski
tilgang. Líkt og óperuaðdáandinn leitar
hann þessa ómeðvitað í því sem liggur
fyrir utan hans eðlilega og borgaralega
lífsvettvang, — hér í tyllisýnum leikhúss-
ins. I skáldsögunni leiða átökin til ófarn-
aðar eftir örlagaþrungna atburðarás. I
leikritinu er settur á svið leikur innan
leiksins, en honum lýkur á sama hátt og
hann byrjaði, hvorki með úrlausn né ó-
sköpum.
Má vera það sé óþarfi að tilnefna Brecht
sem eina af fyrirmyndum Ernst Bruun
Olsens. Ég hefði eins vel getað sett nafn
Pouls Henningsens í staðinn. Eðlilegt er
að nefna ríkulegt safn vísna hans og Ijóða
í sambandi við nýrri leikritun, en þau
hafa nú komið út undir nafninu Vers til
idag, (Thanning & Appel, 1966). Því að
auk alls þess sem PH ávann í fjögurra ára-
tuga menningarbaráttu, endurnýjaði hann
einnig hinn danska gamanleik með nýju,
nákvæmnu og hnyttnu vísnaformi, sem er
ein mikilsverðasta forsenda nútíma revýu-
ættaðs leikhúss. I bókinni eru næstum 200
vísur, allt frá hinu fræga „01hunden“
(1929), úr sígildum gamanleikjasöngvum
sem síðan hafa komið fram og til síðari
ára söngva, sem bera mjög pólitískan keim.
Jafnhliða bókmenntalegu gildi sínu er bók-
in einstök samtíðarlýsing. Það má heita
sérstætt við Poul Henningsen, að hann
gamlaðist aldrei; hann var alla tíð í fylk-
ingarbrjósti framvindunnar, og hin róttæka
æska sjötta og sjöunda áratugsins gat litið
á hann sem sálufélaga. Sjálfur minnist
hann þessa í ljóðinu „Til kritiken" (1956):
Tœnk om ens eget frisind nu var fortid,
falmet og overgáet af jeres frisind.
Það lifði Poul Henningsen ekki. Hann lézt
í janúar síðastliðnum.
Ekki er þess kostur að gefa hér neina
hugmynd um ritgerðaskrif eða menningar-
gagnrýni ársins. Nefna skal samt að lokuin
tvö ritgerðasöfn, sökum þess að þau falla
inn í heildarmyndina af ungu höfundakyn-
slóðinni.
Ut eru komnar ritgerðir skáldkonunnar
Elsu Gress frá síðustu 25 áram, undir
nafninu Det professionelle Menneske (Gyld-
endal, 1966). Einkennandi fyrir Elsu Gress
er mótspyrnuhneigð hennar. Frjó þörf
hennar til að andmæla ráðandi afstöðu er
hliðstæð tortryggni módernistanna og á-
framhald af menningargagnrýni Poul
Henningsens. Orvalinu er skipt í fernt,
þjóðfélagsleg skrif, menningargagnrýni,
bókmenntaspjall og amerískan hluta. Hið
síðastnefnda er e. t. v. athvglisverðast,
sökum þess að Elsa Gress þekkir þetta
sérkennilega land flestum hetur. I þeim
kafla eru m. a. tvær greinar um „Friheden
i Amerika" og „Det middelalderlige Ame-
rika“, sem urðu til þess árið 1952, að skáld-
konunni var vísað burt úr Bandaríkjunum,
þar sem hún var þá í námsdvöl.
Óbifandi mótspyrna Elsu Gress og af-
staða hennar til hverskonar hugmynda-
184