Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Page 98

Tímarit Máls og menningar
í andstöðu við hin almennu, viðteknu siða-
lögmál og stendur í vali sínu einn andspæn-
is hinu fjarstæðukennda. En endurtekn-
ingin reynist á endanum vera, eftir að
við höfum elt hana hingað og þangað og
séð hana skrumskælda á ýmsa vegu, það
sem kalla mætti endurheimt mannsins
sjálfs scm einstaks úr viðjum hins al-
menna, sú vissa, að hann sé „aftur hann
sjálfur“ og viti um leið af frelsi sínu á
nýjan hátt. Þar sem endurtekningin er
hjá Kierkegaard endurheimt einhvers, sem
var fyrir, ])á er hún ekki existentíalistisk í
nútfmaskilningi, heldur hliðstæð hinu
gríska hugtaki „endurminningin“ (ana-
mnesis), sem felst í því, að maðurinn
finnur kjarna sinn í upprifjun liinna eilífu
hugmynda, sem heimurinn er aðeins end-
urskin af, en munurinn er sá, að í endur-
tekningunni hverfur maðurinn ekki aftur
í tímann til hins upphaflega, heldur endur-
tekur hann sig fram á við, í róti lífsins
sjálfs.
En með því að sá, sem mælir fyrir munn
Kierkegaards í bókinni, er aðeins skáld og
fagurkeri, og getur því ekki gert endur-
tekningunni nema takmörkuð skil, þá
verður sá, sem vill fræðast nánar um hana
og önnur þvílík hugtök, að leita til ann-
arra og seinni „höfunda" en Constantins
Constantiusar og fá hjá höfundum eins og
Vigilio Haufniensi, Joh. Climaco og eink-
um þó Anticlimaco að kynnast sjónarmið-
um Kierkegaards í fullri skerpu þeirra og
með trúarlegum þunga. Og það er kannski
ekki loku fyrir það skotið að einhver les-
andi Endurlekningarinnar kunni að finna
iivöt hjá sér til þess, en þó skyldi liann
gera sér grein fyrir því áður, að þar er í
mikið ráðizt, og það er eins og þýðarinn
segir: mönnum mundi vart endast ævin til
að kynna sér verk Kierkegaards til fulls.
Bæði er það, að K. verður það á sjálfum,
sem hann nýr Hegel um nasir, að skrifa
mörg og þykk bindi, og þótt rit Kierke-
gaards séu full af skarplegum athugunum,
andríki og kímni, þá eru þau ekki sérlega
hnitmiðuð eða föst í byggingu, og hann á
það til að leiða menn frá kjarna málsins
ineð alls kyns útúrdúrum og snakki og
þreyta nienn með endurtekningum — í
verri merkingu orðsins. Og þar mun koma,
að lesari verður að gera upp við sig, hve
langt liann vill fylgja Kierkegaard: livort
honum tekst til lengdar að lifa með hon-
um í heimsmynd Gamla Testamentisins,
einblínandi á það sem hann kallar sam-
band sitt við Guð, öndverður á móti þeirri
þróun, sem þvingar hann til að skoða sjálf-
an sig í Ijósi sögulegrar aðstöðu sinnar og
lifa lífinu sem samfélagsvera.
Með þessari þýðingu sinni hefur Þor-
steinn Gylfason unnið gott verk, ekki af
því, að íslenzkir Kierkegaards-lesendur
geti ekki allt eins vel lesið Endurtekning-
una á frummálinu, heldur af því, að með
þýðingum sem þessum er plægður sá akur
íslenzks máls, sem löngum hefur verið í
mestri órækt, því það er fátítt, að heim-
spekilegar hugmyndir komi fram eða séu
orðaðar af myndugleika á íslenzku. Þýð-
ingin ber í senn vott um vald þýðarans
yfir íslenzku máli og kunnáttu í fræðum
Kierkegaards. Strangur dómari mundi vilja
krossa við þá einu staði, þar sem íslenzk
nýyrði yfir heimspekihugtök eru ófær um
að ná þeirri merkingu, sem söguleg þróun
hefur léð liinu alþjóðlega orði, og nýyrði
koma aldrei til með að ná, hve vel svo sem
þau kunna að vera smíðuð. Eitt slíkt orð er
„metaphysik", sem verður hvorki þýtt með
„hin æðsta speki“ né „frumspeki", og svo
er um fleiri, en ekki er við neinn að sak-
ast út af því. Utlit bókarinnar er forlag-
inu rnjög til sóma, sem gaf hana út, og
mætti það gjarna gefa út fleiri svo þokka-
legar bækur.
Kristján Árnason.
192