Tímarit Máls og menningar - 01.10.1970, Qupperneq 95

Tímarit Máls og menningar
inn var ekki aðeins latínulærður á klerk-
lega vísu, heldur hefur og haft kynni af
sagnfræðiritum miðaldamanna á latínu.
Hann hefur sótt þangað fáein tímatalsatriði
til viðmiðunar og tengt þau hinu innlenda
tímatali. Jakob undirstrikar með réttu hví-
h'kt afrek Ari vann með því að leggja
grundvöll „að öllu tímatali íslenzkrar sögu
á fyrstu öldum Islands byggðar". Það
minnkar ekki neitt hlut Ara að sjálfa að-
ferðina við að skorða tímatalið hefur hann
lært af erlendum fyrirmyndum. Jakob hall-
ast að því eins og fleiri fræðimenn að
Barði Guðmundsson hafi haft rétt fyrir sér
um það að meginið af ársetningum ís-
lenzkra annála varðandi viðburði á söguöld
sé sótt í rit Ara. Er þá gjört ráð fyrir að
þau ártöl sem verða ekki rakin til Islend-
ingabókar yngri hafi getað verið runnin
frá þeim þáttum sem Ari kveðst hafa fellt
niður þegar hann endursamdi rit sitt, átt-
artölu og konunga ævi.
Þess var ekki að vænta að Ari gæti sótt
fróðleik um upphaf Islands byggðar-í er-
lend sagnfræðirit, en að fráskildum vissum
tímatalsatriðum til viðmiðunar, hafa þau
um fram allt haft gildi fyrir hann um form
og efnisskipun, og ekki má vanmeta sjálfa
hugmyndina, þá að setja saman á bók sögu
um upphaf þjóðar sinnar og síðan helztu
tíðindi í sögu hennar fram á sína daga.
Ari nefnir ekki sjálfur nema eitt útlent rit,
sögu Játmundar hins helga Englakonungs,
en miklar h'kur eru til að hann hafi þekkt
og haft nokkur not af kirkjusögu Englands
eftir Beda prest og lært eitthvað af formála
þess rits um hlutverk og vinnubrögð sagna-
rilara. Beda skrifaði margt annað og allt
á latínu. (I upphafi Landnámabókar er
vitnað til annars rits eftir Beda og getið
dánarárs hans, 735. Þar er og vitnað til
enskra bóka um siglingar milli Bretlands
og íslandseyja fyrr en landið fannst og
byggðist af Noregi. Sýnir þetta lærdóm
þrettándu aldar mannsins Sturlu Þórðar-
sonar). Af kirkjusögu Beda prests hefur
Ari getað fengið fyrirmynd að því að
brjóta í bága við þá venju, sem flestir
miðaldasagnaritarar fylgdu, að byrja á yf-
irliti um sögu heimsins frá sköpun, þó að
aðalefnið væri saga eins lands eða stutts
tímabils.
Þó að augljóst sé að Ari var evrópsk-
menntaður rithöfundur er ósvarað þeirri
spurningu hvað hafi koinið honum til að
skiifa Islendingabók. Hann segist hafa
gjört Islendingabók „fyrst biskupum órum,
Þorláki ok Katli“, en ekki þarf það að
merkja að þeir hafi falið honum að semja
þetta rit. Vera mætti að í þessum orðum
fælist að hann hefði unnið biskupunum
verkið í sama skilningi og þeir sagnaritarar
á miðöldum sem tileinkuðu höfðingjum rit
sín. Þetta var algengur siður á Englandi
og á meginlandinu bæði fyrir tíð Ara og
um hans daga ekki síður en á seinni öldum.
Reyndar hefði þá mátt búast við formlegri
tileinkun (dedicatio) og er nú ekki auðið
að vita hvort svo hafi verið í fyrri bókinni,
— eða jafnvel í stað formála í þeim hand-
ritum seinni bókarinnar sem ætla má að
biskupum hafi verið send. Svo mikið er
víst að þetta formálskorn hefur ekki verið
ætlað þeim, heldur lesendum sem ófróðir
voru um tilorðningu ritsins.
Furðulegt mætti virðast að Ari skrifaði
hók sína á móðurmáli sínu, en ekki á al-
þjóðamáli hinna lærðu manna, latínu, eins
og flestir evrópskir sagnaritarar gjörðu þá,
og enskir rithöfundar þó öllum öðrum
fremur. Sagnaritun íslendinga hafði byrjað
á riti Sæmundar prests í Odda um Noregs-
konunga og var skrifað á latínu. Þetta rit
hefur Ari stuðzt við um sumt og hann hef-
ur auk þess þekkt Sæmund vel og metið
hann mjög mikils. Sama máli var að gegna
um þann útlenda sagnaritara sem líkur eru
til að Ari hafi þekkt bezt og virt mest,
189