Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Side 117

Skemmtilegt er myrkrið
mannlega mynd fæðimnar ekki til, heldur einungis sértæk tilvist hennar
sem fæðu“.48 Þessi uppskafning merkir svofellda lágkúru: svöngum manni
þykir allur matur góður. En þessi merkilegu sannindi þykja Marx sambærileg
við önnur sem hann lýsir uppskafningarlaust: það er ekki til neins að bjóða
sorgmæddum manni í leikhús. Þá vitum við það. Og af þessum vísdómi vill
Mészáros draga djúpsæjar ályktanir, einkum þá að „augun ein hrökkvi ekki
til þess að maður beri skyn á fagra hluti: til þess þurfi fegurðarskyn"!
En nú er þess að gæta að Marx segir ekki það eitt að munur sé á mannlegu
auga og ómannlegu. Hann segir líka að það sem mannsaugað sér sé „félags-
legur, mannlegur veruleiki sem stafar frá manni til manns“. Og hver skyldi
Mészáros telja hin dýpstu sannindi vera sem þessum orðum er ætlað að láta í
ljósi? Þau helzt, að því er virðist, að fagrir hlutir séu jafnan mannlegir.
Aldrei þessu vant virðist hann telja að sér beri að skýra mál sitt með dæmi og
setur sig því í listdómarastellingar. Hinn víðfræga stól Van Goghs segir hann
vera merkastan fyrir þá sök að málarinn hafi gert ómerkilegan og hversdags-
legan hlut mannlegan í málverki sínu.47 Og nú spyr ég lesandann þess sem
hirðþursinn spurði Pétur Gaut: nemurðu spekina?
Um síðara efnisatriðið úr ritum Marx vill allt í einu svo ánægjulega til að
Jóhann Páll hefur að miklu leyti á réttu að standa: ég óska honum hjartanlega
til hamingju. Hann veitir því athygli að ég geri ekki glöggan greinarmun á
efnishyggjufrumspeki Engels og heimspekilegum viðhorfum Marx sjálfs og
kenni Marx því með vafasömum rétti um að hafa boðað frumspekilega efnis-
hyggju. En þennan greinarmun vilja margir ágætir fræðimenn gera að grund-
vallaratriði, þeirra á meðal George Lichtheim.48 Aðfinnsluna má því til sanns
vegar færa: það er til dæmis rétt hjá Jóhanni Páli að ummæli Marx um því-
lík efni í síðari ritum hans, raunar allt frá árinu 1845, eru „stuttar og tví-
ræðar athugasemdir, oft býsna léttúðarkenndar, svo að auðvelt hefur verið
að koma við mjög mismunandi túlkunum“ (JPA 175). En með þessu er að
vísu ekki öll sagan sögð. Því hinu má ekki gleyma að til dæmis virðist Marx
hafa lagt alla blessun sína yfir Árásir á Diihring (Herrn Eugen Diihrings Um-
wálzung der Wissenschajt eða Anti-Duhring), en á þeirri bók birti Engels
meðal annars efnishyggjuskoðun sína. Það eru getsakir Lichtheims einar að
Marx kunni að hafa verið tregur til að fallast á kenningu þeirrar bókar.49
Svolítil ástæða er jafnvel til að ætla að Engels hafi að minnsta kosti einu
sinni þurft að halda aftur af Marx í næsta bamslegri efnishyggjutrú.50 En
þessir fyrirvarar eru kannski smáræði. Ég óska Jóhanni Páli enn til ham-
ingju!
307