Tímarit Máls og menningar - 01.07.1976, Page 99

Tíðarandinn
ræð fyrirmæli stjórnarskrár þar að lút-
andi“ (Sigurður Líndal prófessor,
„Stjórnskipun í hnignun", í Dagblað-
inu 21. júní). Þingið var sent heim um
leið og samningaumleitanir hófust.
Ekki er vel ljóst hversvegna þörf þótti
á því að „losna við“ þingið áður en
samningar yrðu gerðir; líklegt að þar
sé um að ræða einhver innanflokkamál
stjórnarinnar. En ríkisstjórnin gat ótta-
laus brotið í bág við stjórnarskrána;
við því gat enginn þingflokkur neitt
sagt, því allir höfðu þeir staðið að því-
líkri „afgreiðslu" einhverntíma áður.
Stjórnarandstöðuflokkar kröfðust þess
reyndar eins og til málamynda að þingið
yrði kvatt saman á ný, en sú krafa hlaut
að vera máttlaus. Um þetta segir Sigurð-
ur Líndal í fyrrnefndri grein:
„Til réttlætingar þeirri aðferð að
leggja Oslóarsamninginn ekki fyrir Al-
þingi áður en hann tók gildi, hefur þó
einkum verið skírskotað til hefðar. I
forystugrein Tímans 4. júní eru nefnd
sex dæmi frá síðastliðnum tæpum 4 ár-
um um að samningar um veiðar erlendra
skipa innan fiskveiðilandhelginnar hafi
ekki verið lagðir fyrir Alþingi til sam-
þykktar fyrr en löngu eftir gildistöku.
Slíkur hátmr væri því viðurkennd hefð,
þrátt fyrir 21. gr. stjórnarskrárinnar.
Hér verður að minna á, að það getur
ekki orðið neinn grundvöllur venju-
réttar, þótt um sinn viðgangist að brjóta
lög, og á það jafnt við um Alþingi sem
aðra. Alþingi hefur enga heimild til að
teygja ákvæði stjórnarskrárinnar eins og
hrátt skinn eftir því sem geðþótti býður
hverju sinni. Dæmin, sem tekin eru í
leiðaranum, eru ekki um það, hvernig
venjurétmr myndast, heldur hvernig
smátt og smátt er verið að umturna
stjórnskipun landsins. En allur lýsir
leiðarinn glögglega þeim anda, sem
unnið er í: Ef landslög eru brotin, hefur
óðara myndazt hefð, jafnvel helgur
venjurétmr. Þetta felur einfaldlega í
sér, að stjórnarherrar landsins hafa lög-
in í hendi sér og geta þokað þeim til
hliðar nánast eftir geðþótta. Þetta er
þeim mun auðveldara þar sem stjórn-
skipan er svo fyrir komið, að í reynd
er enginn til aðildar um að sækja þá til
ábyrgðar. Þeir geta því alveg rólegir
lýst því yfir, að þeir taki að sjálfsögðu
á sig alla ábyrgð; þeir vita ofurvel, að
henni verður aldrei komið fram. — Og
aðferðum áþekkum þeim, sem hér er
lýst, er nú beitt æ oftar og á æ fleiri
sviðum. í ritstjórnargreinum Vísis 9. og
12. júní sl. voru nefnd dæmi um það,
hvernig reglur um auglýsingu starfa hjá
rikinu væru sniðgengnar. Sjálfsagt verð-
ur þar einnig skírskotað til viðurkenndr-
ar hefðar. Er augljóst, að við slíka stjórn-
arhætti verður Alþingi öldungis mark-
laus stofnun og löggjafarstarf ekki ann-
að en ömurlegur skripaleikur.
Vafalaust þykir einhverjum hér gæta
formfesm um of að ekki sé minnzt á
formþrælkun eða lögstirfni. Vitað sé,
að meirihluti þingmanna sé fylgjandi
Oslóarsamningnum og því óþarfi þess
vegna að lengja þingtímann eða kalla
saman aukaþing.
Því má þó ekkt gleyma, að allar
stjórnarstofnanir, þ. á m. Alþingi, eiga
að vinna eftir föstum reglum. Og ástæða
er þá til að leiða hugann að því, hvers
vegna. Slíkar reglur eru m. a. settar til
að tryggja að afgreiðsla mála fari ekki
eftir geðþótta og duttlungum, heldur
málefnum og lýðræðissjónarmið séu í
heiðri höfð. — Hér skilur sem sé á
milli, hvort eigi að stjórna eftir almenn-
um reglum eða í anda persónulegrar
fyrirgreiðslu. Ef síðarnefnda sjónarmið-
ið ræður, er sú hætta ávallt yfirvofandi,
að annarlegar hvatir fái yfirhönd.
193