Tímarit Máls og menningar - 01.12.1978, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og 'menningar
í gamla daga. Þá var stúdent tákn og allt að því tignarheiti, enda hlálega
sjaldgæf manntegund. Við vitum að öll tæki duga ekki ávallt til síns brúks,
sum eru með verksmiðjugöllum, en það breytir ekki staðreyndinni til hvers
þau voru gerð. Þannig gengu ekki allir stúdentar þá inn í kerfið, eins og
það heitir á vorum dögum, en engu að síður var kerfið til. Allan fyrra
helming þessarar aldar og reyndar nokkru betur hamlaði ríkisvaldið á
ýmsan hátt gegn því að menn gætu aflað sér svonefndrar æðri menntunar,
nema nokkrir útvaldir. Langsýnustu stjórnmálamenn okkar í þann tíð
stefndu markvisst að því að móta hér ákveðið samfélag, sem mér finnst
koma einna skýrast fram í skipulagi Reykjavíkur frá sama tíma. A árunum
1928—29 var Hringbraut-Snorrabraut lögð og skyldi verða ystu mörk
Reykjavíkur næstu 25—30 árin. Það átti að efla þéttbýli í sveitum, en
halda Reykjavík í skefjum og þar með halda jafnvæginu í byggð landsins.
Hin litla Hringbrautarmarkaða Reykjavík átti hins vegar að verða merki-
legur staður og eiga sér háborg, Akrópólis, eins og Aþena suður á Grikk-
landi. Háborginni var ætlaður staður á Skólavörðuhæð. Þar var þá þegar
risið Listasafn Einars Jónssonar, en nú skyldi einnig reisa þar Hallgríms-
kirkju og Háskóla Islands, og prófessorar í læknavísindum átm að þramma
Mímisveg niður á Landsspítala. Umhverfis háborgina var ætlunin að reisa
hringmyndaða húsaröð, og fyrsta húsið var reist og stendur á mótum
Frakkastígs og Skólavörðustígs og heitir Hábær í dag. Eg held það sé
óþarft að taka það fram að íslensku háborginni var ætlað að þjóna undir
ákveðna persónudýrkun. — Það var víðar guð en í Görðum austur í þann
tíð. — I dag gnæfir turn Hallgrímskirkju á Skólavörðuhæð, en ekki sem
minnismerki um veröld sem var heldur sem bautasteinn yfir sérstakri hug-
myndafræði sem er ekki höfð í hávegum eins og stendur. Menntunin átti
að vera stéttgreind. Sveitamenn áttu ekki að njóta sömu menntunar og
borgarbúar. Uppi í sveit voru stofnaðir alþýðuskólar, einhverjar aðrar stofn-
anir en ætlaðar voru heldra fólkinu fyrir sunnan. Af alþýðuskólunum eru
kunnastir skólarnir á Laugum, Laugarvatni og Reykholti, og reyndar var
einnig reynt að stéttgreina skólakerfið hér í Reykjavík. Þegar forystumenn
sveitarinnar hófu markvissa sókn fyrir hennar hönd á 3ja áratugnum, var
það undir merki stéttgreinds fræðslukerfis, og þar með var draumurinn
búinn, sveitin orðin ósjálfbjarga, uns hún fær borgina til sín á 9. ára-
tugnum.
Fyrir stríð og jafnvel nokkru lengur voru það forréttindi á Islandi að
ganga í menntaskóla. Hér urðu menn að þreyta próf inn í skólann, og af
418