Tímarit Máls og menningar - 01.12.1978, Page 114

Tímarit Máls og menningar
unglinga. Því er Búrið eftir Olgu Guð-
rúnu Árnadóttur kærkomin bók. Hún
tekur fyrir hluti sem koma öllum við:
fyrst og fremst bælingu unglinga innan
kjarnafjölskyldu og skólakerfis, en
reyndar margt fleira. Þessi stutta um-
fjöllun beinist einkum að tvennu; ann-
ars vegar lýsingunum á þeim tveim svið-
um sem aðalpersónan, Ilmur, lifir og
hrærist á — heimilinu og skólanum —
og viðbrögðum hennar við þessum
stofnunum, hins vegar með hvaða hætti
hún gerir uppreisn gegn þeim og hvað
það felur í sér.
Heimilið
Foreldrar Ilmar lifa í „dæmigerðu“
hjónabandi samkvæmt formúlunni:
vinnuþrælkuð fyrirvinna + einangruð
húsmóðir = algjört sambandsleysi. Ef
til vill er móðirin, „þúnglyndisvofan
mammá' (22), eins og Ilmur nefnir
hana, heilsteyptasta persónulýsing bók-
arinnar. Hún gerist þunglynd og upp-
stökk þar sem uppeldishlutverki hennar
er að mestu lokið, hún einangrast æ
meir, vill ekki fara út á meðal fólks.
Þegar hún hefur þjónustað eiginmann
og dóttur á morgnana bíður hennar aðal-
upplyfting hennar í lífinu: Morgun-
blaðið og kaffið við ylvolga sængina.
Fyrir nokkrum árum ætlaði hún að
rjúfa gat á einangrunarmúrinn með því
að fara út að vinna, en eiginmaðurinn
hótaði skilnaði, „því hann kærði sig
ekki um að konan hans forsómaði heim-
ili, mann og börn fyrir smáskilding sem
hyrfi hvort eð er allur í skattinn". (26)
Saman reyna foreldrarnir að innræta
Ilmi og Ara bróður hennar að góð próf
séu lykillinn að fögru mannlífi, án
þeirra verði þau aldrei manneskjur, en
þau rökstyðja það ekki frekar. Helsti
starfi móðurinnar er svo að „passa upp
á“ Ilmi: að hún taki góð próf, að hún
sé ekki með strákum, eyði ekki pening-
um í vitleysu. En áminningar hennar
eru bara rex, því hún miðlar Ilmi hvorki
reynslu né uppfræðslu af neinu tæi.
Ilmur býr við stöðugar ásakanir frá
hendi móðurinnar — og það sem meira
er, í hennar vitund hefur Ilmur ekki
atkvæðisrétt um eitt eða neitt, þar sem
hún er bara unglingur. „Þú ert alltaf
fyrirfram á móti öllu sem ég segi,“ segir
Ilmur við móður sína, „einsog ég sé al-
gjör hálfviti og allt tóm þvæla sem ég
segi“. (14)
Ilmur er í uppreisnarhug gegn for-
eldrunum, einkum móður sinni sem
bregst henni að flestu leyti, fyrst og
fremst með því að neita Umi um þann
skilning sem hún þarf á að halda og
veigra sér við að flækja sér í samræður
við dótturina. Á þann hátt verður sam-
band móður og dóttur ópersónulegt og
firrt. Þær bregðast hvor við annarri á
„vélrænan" hátt. — Þegar móðirin fær
Ilmi ekki til að gegna með góðu beitir
hún föðurnum fyrir sig sem í vanmætti
sínum beitir dótturina ofbeldi. Það er
ein ástæðan fyrir því að uppreisnarandi
Ilmar brýst út í athöfn: hún flytur að
heiman.
Hegðun móðurinnar fær sína félags-
Iegu skýringu úr munni Berm dönsku-
kennara, sem segir við Ilmi:
... En þetta vill nú verða svona þeg-
ar konur sitja árum saman inni á
heimilinu, þá verður líf barnanna
þeirra einsog uppbót fyrir það sem
þær sjálfar fara á mis við. Það er ekki
beinlínis uppörvandi að eyða ævinni
í diskaþvott og skúríngar... (174)
Sjálfsagt vill móðirin Ilmi allt það besta
og ef til vill eru áminningar hennar af
444