Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Page 122

Timarit Aláls og menningar
svigrúmi, frjálsræði og lífsgleði Ameríku. Önnur skáldsaga hans, „The
Subterraneans“ (1958), er lofsöngur til þess neðanjarðarlífs sem hreyfing-
in ásmndaði, sunginn í ljóðrænum, upphöfnum og innblásnum prósa. En
besta verk hans er sennilega „The Dharma Bums“ (1958) sem lofsyngur
„bakpokabyltinguna“ svonefndu, austræn trúarbrögð og undur hins frjálsa
lífs úti í guðsgrænni náttúru eða í ódýrum hótelherbergjum stórborga.
Bækur Kerouacs tjá í senn dapurleik og lífsþrótt hinnar ungu Ameríku.
Upp úr þessum jarðvegi vaxa ný viðhorf, miklu harðneskjulegri og
hættulegri, þar sem eiturlyf, glæpir og úrkynjun taka höndum saman við
algert stjórnleysi í hinni hamslausu hippa-hreyfingu fullkominnar afneit-
unar. Þessi hreyfing gengur lengra en nokkur önnur og eignast sinn stærsta
og snjallasta talsmann í William S. Burroughs (f. 1914), sem í besta og
kunnasta skáldverki sínu, „Naked Lunch“ (1959), fer út á ysm nöf bæði
í formi og málbeitingu. Ofbeldið í verkum hans er kaldrifjað og takmarka-
laust: eimrlyf, kynvillt ofbeldishneigð, grimmilegt alveldi þeirra sem ráðin
hafa verða einungis líkingar eða tákn í lýsingu hans á veröld sem er geng-
in af göflunum. Þrátt fyrir kaldhamraðan og næstum vélrænan stíl á Bur-
roughs samt til sérkennilega kímni og gefur sig smndum á vald ljóðrænum
skáldsýnum. Lengra verður varla komist í lýsingu hins vélræna hryllings
en hann gerir, enda segir hann á einum stað: „Að tala er að ljúga.“
Nokkrir aðrir höfundar nálgast Burroughs í hryllingslýsingum á úrkynj-
uðu mannlífi, meðal þeirra John Rechy í „City of Night“ (1963), Burt
Blechman í „Stations" (1964) og Hubert Selby í „Last Exit to Brooklyn“
(1964). En enginn þeirra kemst í hálfkvisti við Burroughs í djöfullegu
skopi og fullkomnu vantrausti á mngunni sem tjáningarmiðli.
Eftir Burroughs hlaut firringin að taka nýja stefnu og hafði raunar þegar
gert það í skáldsögunni „The Ginger Man“ (1955) eftir J. P. Donleavy
(f. 1926), írskættaðan orðhák sem skóp ógleymanlega söguhetju þar sem
var Sebastian Dangerfield skjögrandi um Dublin um leið og hann semur
ævi sína frá degi til dags eins og skáldsöguhöfundur, með öllum þeim
lífsþorsta og örvæntingu sem hann hefur yfir að ráða, í því skyni að sigr-
ast á sjálfum dauðanum sem bíður hans við hvert fótmál. Skop bókar-
innar er óborganlegt, en það er jafnan í næsta nágrenni við algera örvænt-
ingu. — Seinni skáldsögur Donleavys, svo sem „A Singular Man“ (1963)
og „The Beastly Beatimdes of Balthazar B“ (1968), eru samdar í svipuðum
anda, í senn gráthlægilegar, dapurlegar, berorðar og markaðar dauðabeyg.
Firringin tekur aðra stefnu og miklu jákvæðari í stórfenglegri frumsmíð
112