Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Blaðsíða 80

Tímarit Máls og menningar
leika. Þessi afstaða skáldsins féll mæta vel að þeirri trú á mannlegan mátt
sem ríkti í upphafi aldarinnar. og Einar Benediktsson reisti mikinn
minnisvarða. Sorg er á hinn bóginn gjörólíkt. I því kemur glögg-
lega fram sá „klofningur“ sem einkennir fjöldamarga móderniska lista-
menn. I fyrsta lagi hafa jákvæð tengsl skáldsins og umheimsins rofnað.
Hin tilgangsríka tilvera hefur umbreyst í gildissnautt tóm, eyðimörk, þar
sem merkingarleysið gerir alla drauma ómerka. I öðru lagi hefur hin jafn-
væga sjálfsvitund klofnað. Sorg ber þess merki að „skynjandinn“ er ekki
í venjubundnum eða hversdagslegum tengslum við fyrirbæri umheimsins.
Hugsun og skynjun virðast hafa leyst í sundur. I kvæðinu er það sértæk
hugsun sem „skynjar“. Upp úr þessum klofningi náttúrulegrar skynjunar og
hugsunar spretta torræðar súrrealískar myndir. Fyrirbærin eru samstillt á
órökrænan hátt. Þannig virðist mér skáldið reyna að tjá sundurtættan veru-
leikann sem og upplausn eigin sálarlífs.
Líf og dauði
Sem fyrr segir var lífsþorstinn áleitið yrkisefni ný-rómantíkurinnar. Fyrri
kvæði Jóhanns bera þess áþreifanleg merki. I þeim vill hann ýmist leggja
heiminn að fótum sér og brjóta dauðann á bak aftur eða trúa á lausn ann-
ars lífs.
Kvæðið Kvöldhugsjón19 frá 1899 sýnir að vandamál lífs og dauða hefur
snemma sótt á hann. Hann segir:
Bliknar hey og breytast lönd,
berast fley að grafarminni,
fylgir meyja móður sinni,
manninn beygir dauðans hönd;
þá ég hneigi’ í hinsta sinni
höfuð og dey í miskunn þinni,
lát mig eygja ljós á dimmri strönd.
í kvæðinu kemur fram eilífðarþrá skáldsins. Lífið skal yfirstíga dauðann.
Þessi lífstrú hvarf þegar fram í sótti og jafnframt draumsýnin um eilífðar-
landið. Bikarinn11 sýnir hugarfarsbreytinguna hvað gleggst. Þar er vonar-
neistinn kulnaður og skáldið horfist í augu við óumflýjanlega útrýmingu
dauðans.
326