Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Blaðsíða 106

Tímarit Máls og menningar
einn þeirra sem fyrir barðinu verður.
Hann hefur ekki hið rétta borgaralega
upplag, lærir ekki að hlýða fyrr en
hann hefur verið brotinn á bak aftur.
Þetta skynjar Amaldus ungi án þess að
skilja það, en skynjunin verður sár, því
smám saman rennur upp fyrir honum
að það er faðir hans sem tekur að sér
að brjóta Hans á bak aftur.
Amaldus verður einnig sjálfur til þess
að reka sig á hömlurnar. Otti hans við
ást og tilfinningatjáningu er nátengdur
þeirri djúpfrystingu sem um var rætt,
ótti sem brýst út í hálfkæfðri grimmd
vegna þess að hinn raunverulegi hvati,
ástin, er bannvara.
Síðari bókin sem hér er til umræöu,
Fjandinn hleypur í Gamalíel (1978)
er að byggingu til öðru vísi en Turninn
á heimsenda. Þetta er smásagnasafn.
Fyrst fer flokkur ótengdra sagna (meðal
annarra perlan góða Jómfrúfæðing, þar
sem brugðið er upp ógleymanlegri mynd
af Einari Benediktssyni), síðan koma
minningar frá Færeyjum og Kaup-
mannahöfn, og loks fer sagnabálkur
sem minnir nokkuð á minningabrotin
í Turninum. Það sem tengir alla flokk-
ana og allar sögurnar saman sýnist mér
einkum vera viðhorfið sem minnst var
á að framan, þetta manneskjulega við-
horf og þessi óbilandi trú á að í veröld
sem ekki tekur fullt tillit til tilfinninga-
lífs verði ekki lifað fögru mannlífi.
Ljóst verður þetta viðhorf m. a. í
titilsögunni, Fjandinn hleypur í Gamali-
el. Sögu„hetjan“, Gamalíel eða Pótí-
fúttinn er harðstjóri og lítill karl eins
og flestir harðstjórar, rekinn áfram af
ótta:
Hann lagði enga fæð á fiskkell-
ingarnar; maður í lykilstöðu einsog
Gamalíel fæst ekki við það að hata
né elska. En honum stóð ógn af þeim
líkt og öðru karlkyni jarðarinnar hlýt-
ur einlægt að standa ógn af kvenkyn-
inu sem enga hemju né ráðdeild
þekkir og hrekst í ofboði milli botn-
lausrar undirgefni og hreinnar morð-
fýsnar . . . (Bls. 79).
Grunurinn um að konurnar kunni að
eiga sér óbeislaðra tilfinningalíf og að
ekki sé víst að þær lúti borgaralegum
lögmálum (þekkja enga hemju né ráð-
deild!), sá grunur verður smám saman
að vissu og skapar hinn kátlega harm-
leik Gamalíels.
Oldungis sama er uppi á teningnum
í sögunni Atlanta, sem kannski er feg-
urst sagnanna í þessu safni. Ungur
læknir tekur sér fyrir hendur að „bjarga"
ungri stúlku frá glötun. Sú björgun
mistekst, því lækninum er ekki gefin
ofmæld andleg spektin: hann skilur
ekki djúp tilfinninganna — og ég get
ekki látið undir höfuð leggjast að geta
þess að mér er ómögulegt að sjá það
háð sem Ljungberg og fleiri tala um að
beint sé að lækninum, mér finnst af-
staða höfundar miklu fremur markast
af samúð með skilningsleysi mennta-
mannsins, sem fyrirmunað er að skilja
veldi tilfinninganna — eins og megn-
inu af karldýrum jarðarinnar.
Þannig mætti rekja þráðinn áfram,
en hér skal staðar numið. I sjálfu sér
er ekkert fjarska frumlegt við þá af-
stöðu sem hér hefur verið bent á. Til
dæmis virðast rómantísk skáld mörg
hver hafa skilið hana ágætlega, og mér
þykir sá norski Jónas Lie hafa orðað
hana skilmerkilegast allra, þegar hann
skrifaði í formála smásagnanna Troll
fyrir hart nær öld: „Att der er troll i
mennesker vet enhver som har litt 0ye
for den slags.“! Svo einfalt er það, hafi
menn auga fyrir. — Það er því ekki
frumleikinn sem slíkur sem mér þykir
352