Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Blaðsíða 105

gefst færi á að kynnast hugsun og mann.
lífi frænda okkar. Því William Heinesen
er fyrst og fremst færeyskur rithöfund-
ur — þó svo hann skrifi dönsku. Og
haldi nú einhver að okkur varði litlu
hvernig Færeyingar hugsa og lifa, þá
má benda honum á að sá sem lætur sig
engu skipta nánasta umhverfi sitt, hann
ætti ekki að þykjast af að þekkja það
sem fjær er.
I þriðja lagi er íslenskur bókmennta-
heimur svo smár að honum hlýtur um
ókomin ár að verða þörf á vönduðum
þýðingum. Það er að minnsta kosti trúa
mín að hver þýdd bók (af hverju tagi
sem er) stuðli að því að auðga íslenskar
bókmenntir og gera tunguna að þjálu
og þrautæfðu ritmáli í framtíð eins
og menn telja gjarna hún hafi verið í
fortíð. Því finnst mér á stundum ekki
minna skipta þýðingar en frumsamin
verk á íslensku.
☆
A síðusm tveim árum hefur Mál og
menning gefið út tvær sögubækur sam-
kvæmt ofanrituðu loforði. Að vísu hef-
ur forlaginu gleymst að láta getið um
útgáfuár á Turninum á heimsenda, en
ráða má af líkum og finna eftir öðrum
leiðum að sú bók hafi komið út árið
1977.
Höfundur kallar Turninn á heims-
enda „ljóðræna skáldsögu í minninga-
brotum úr barnæsku". Eiginlegur sögu-
þráður er því fremur brotakenndur, en
atburðir tengjast flestir á einn eða ann-
an hátt sömu persónunni, Amaldusi.
Hann er vart af barnsaldri þegar frá-
sögn lýkur, en hins vegar gamall og vís
maður þar sem hann situr við að skrá
minningar sínar. Verða reyndar þannig
rneir Amaldusar í sögunni, annar barn-
ið sem lifir atburðina, hinn þulurinn
Umsagnir um bcekur
sem horfir á liðna tíð úr fjarska, metur
hana og skráir sögur af henni. Agæta
hliðstæðu við þá frásögutækni eigum
við í Brekkukotsannál.
Amaldus eldri er hógvær maður og
gerir lítið til að ota að lesendum eigin
hugmyndum og skilningi. Þeim mun
harðar leggur hann að sér við að skýra
frá atburðum og umhverfi eins og
Amaldus litli sá það. Til þess verður
ljóðrænan mikilvægt tæki, því alveg
eins og minningar okkar úr bernsku
eru brotakenndar, þannig verður túlk-
un þeirra huglæg og einstaklingsbundin.
Þessu hvoru tveggja tekst Heinesen af-
bragðs vel að koma til skila. Við lifum
atburðina með Amaldusi — eins langt
og minni hans leyfir — en okkur er
líka gefið nógu mikið í skyn til þess við
gemm tekið við spunanum, haldið sög-
unni áfram þar sem hann lætur þráðinn
falla.
En Heinesen tekst líka annað, ekki
síður mikilvægt. Þrátt fyrir hinn ljóð-
ræna búning verða allar minningar
hans afhjúpandi í tvennum skilningi.
Annars vegar varpa þær ljósi á sögu-
hetjuna, Amaldus, skáldsefnið. Hins
vegar afhjúpa þær vankanta þess borg-
aralega samfélags og þeirrar hugmynda-
fræði sem Amaldus elst upp við. Þetta er
atriði sem ýmsum virðist hafa sést yfir
í síðustu verkum Heinesens, eins og
Henrik Ljungberg benti á í grein hér
í Tímaritinu árið 1977 (3.—4. h., 251
o.á). Krafan hefur að vísu upp á síð-
kastið hljóðað upp á afhjúpun á félags-
legum, helst marxískum gmnni, og
slíka afhjúpun má vel finna hjá Heine-
sen, en Ijósara er hvernig hann beinir
geiri sínum að þeirri tilfinningalegu
djúpfrj-stingu sem borgaralegt siðgæði
gerir ráð fyrir.
Hans, móðurbróðir Amaldusar, er
351