Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Side 98

Tímarit Máls og mertningar
sjálfur dugmikill og göfugur yfirmaður þess. Samfélag þetta er skipshöfn á
hákarlaskipi Rafns, og búa þeir saman í húsi sem Valhöll heitir. Þeir iðka fornar
dyggðir, eru glaðir og reifir, örlátir þrifnaðarmenn í alla staði:
„Oruggleikinn við hið ólgufulla haf var orðinn þeim eiginlegur, og þeim var
orðin það rótgróin lífsskoðun að æðrast aldrei og njóta þess með glaðværð og
trausti, sem hafið gat látið þeim í té, hvort heldur það var blikandi logn eða
löðrandi brimskaflar“ (47).
ttir eru Einherjar skútualdar í hressilegu stríði við Ægi. En þeir færa þá fórn
félagsskap sínum og velgengni, að þeir „vildu ekkert af neinni stúlku þiggja“
(154) og standa við þau heit enda þótt einsemd og gömul ástasár leggist
stundum þungt bæði á foringjann, Rafn skipstjóra, og fósturson hans, Nonna.
Þeir hokra ekki að konum, en þeir vorkenna þeim, og fyrirgefa þeim að þær
kusu sér aðra menn og hefna sín með göfugmennsku í þeirra garð, sem fyrr var
rakið. Einherjar þessir ganga svo allir saman til stærri Valhallar er þeir farast á
Heljarströnd undir Dimmubjörgum i lok sögunnar.
Theódór Friðriksson setur upp einkynja fyrirmyndarkommúnu sem lausn
undan helsi tvíburanna ómegðar og fátæktar — og kannski „kjarnafjölskyld-
unnar" eins og nú er sagt. Slíkar hugmyndir hljóta að hafa verið mjög sérstæðar
í þann mund sem skáldsagan Utlagar kom út fyrir nær sextíu árum.
VIII
Allar hvatir manna voru æstar, engin stöðvun, ekkert mark fyrir stafni hjá öllum
þorra manna. Arr, arr, arr! Peningar og völd voru kjörorð nokkurra burgeisa, sem
heppnir voru í því að geta sölsað undir sig arðinn af öllu þessu mikla erfiði, og
allir jusu upp á líf og dauða þetta sökkvandi þjóðarflak, sem var að brenna. Allri
kjölfestu var kastað fyrir borð — ástinni til guðs og manna, Arr, arr, arrrr! eins og
þungur gnýr við klettótta strönd. Mistur, 163.
Lokadagur er stærsta skáldsaga Theódórs og síðara bindi sögunnar, Mistur,
kemur út 1936, um það leyti þegar hann er að byrja á íverum. Dagbjartur heitir
söguhetjan og er, ásamt Hallgrími í Líf og blóð, fróðlegasta dæmið sem skáld-
sögurnar gefa um persónu sem er að vinna þau verk sem höfundur vildi gjarna
unnið hafa.
Þegar Theódór skrifar þessa sögu er hann roskinn og þreyttur farandverka-
karl. Þetta sést meðal annars á því, að það strit sem í fyrri bókum var einatt tengt
220