Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Blaðsíða 116

Tímarit Máls og menningar
hann hygðist beita sér fyrir nokkurri endurskoðun á listrænni stefnu leikhúss-
ins, þó að fræðilegur grunnur þess myndi að sjálfsögðu haldast óbreyttur í
meginatriðum.
Það var því með talsverðri eftirvæntingu sem ég fór að sjá nokkrar af
sýningum Berliner Ensemble þegar ég kom til Berlínar í maímánuði í fyrra. Eg
var að sjálfsögðu búinn undir það versta, því að ég hafði verið varaður við að sjá
þar sýningar á leikritum Brechts, þar sem ég myndi örugglega verða fyrir
vonbrigðum. Ég fór þó ekki að þessum ráðum og notaði tækifærið til þess að sjá
þrjár ,,Brecht-sýningar“. Sú fýrsta, sem var á Góða dátanum Svejk i annarri
heimsstyrjöldinni, stælingu Brechts á skáldsögu Jaroslavs Haseks, hafði staðið á
verkefnaskránni í seytján ár og var eins dauð og nokkur leiksýning getur verið.
Leikstjórnin var hugmyndasnauð og leikararnir virtust þarna til þess eins að
inna af hendi leiðinlega vinnuskyldu. Næst sá ég sýningu á Mutter Courage sem
var ný af nálinni; hún var slétt og felld og leikur flestra góður. Gisela May, sem
er frægust fyrir túlkanir sínar á söngtextum Brechts, lék titilhlutverkið, en
leikur hennar fannst mér aldrei mjög sannfærandi, ef til vill af því að í hann
skorti andstæðuna milli refslegrar hörku Mutter Courage og móðurtilfinninga
hennar, sem virðist hafa verið rík í frægri túlkun Helene Weigel á hlutverkinu.
Ég hlýt reyndar að játa að þó að list bestu leikaranna þarna vekti aðdáun mína,
náði hún sjaldan að hrífa mig. Eg hafði stöðugt á rilfinningunni að þeir léku
eftir fastmótuðu kerfi og gæfu þar af leiðandi aldrei sköpunargleðinni lausan
taum.
Þriðja sýningin var á Galileo Galilei og stjórnað af Manfred Wekwerth
sjálfum. Hún var mun athyglisverðari en þær fyrrnefndu. Brecht skrifaði þetta
leikrit upphaflega á árunum 1937—38, en breytti því þó nokkuð síðar. í
leikritinu segir frá vísindamanninum Galilei, sem umbyltir heimsmynd síns
tíma í andstöðu við kaþólsku kirkjuna, sem neyðir hann að lokum til að afneita
kenningum sínum. Galilei er andófsmaðurinn, boðberi frjálsrar hugsunar, en of
veiklundaður til að fórna lífi sínu fyrir sannleikann. Hann vill fremur halda
áfram að njóta lífsins en gerast hetja og þess vegna bregst hann á örlagaríkri
stundu. I lokaatriði leiksinser hann aldraður og blindur fangi kirkjunnar og fær
aðeins leyfi til að fást við þær rannsóknir sem hún telur hættulausar. Galilei
Brechtser margræð persóna; hann á margt sameiginlegt með höfundi sínum, en
hann er einnig fulltrúi vestrænna vísinda, sem voru að leggja valdhöfum í
hendur gereyðingarvopnin um svipað leyti og leikritið var skrifað. í þeim
gerðum þess sem Brecht gekk frá eftir atburðina í Nagasaki og Hiroshima hefur
hann því á ýmsan hátt skerpt gagnrýni sína á framferði Galileis, ábyrgðarleysi
238