Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Blaðsíða 115

Brecht og Berliner Ensemble
af arfinum frá Brecht að þeir þyrðu ekki að reyna neitt nýtt. Menn kváðu jafnvel
upp þann úrskurð að Berliner Ensemble væri orðið ekkert annað en safn sem
varðveitti ytri leifar þess sem eitt sinn var lifandi list. Þetta var leikhúsinu
einkum borið á brýn á meðan Helene Weigel, ekkja Brechts og ein fremsta
leikkona þjóðverja á sinni tíð, stjórnaði því, en það gerði hún til dauðadags árið
1971. A seinni árum hafa reyndar ýmsar breytingar orðið á listrænni stefnu
Berliner Ensemble, sem hafa ekki allar þótt til góðs. Svo virðist sem lagt hafi
verið út í stefnulitlar formtilraunir, sem hafi borið heldur lítinn árangur og
mörgum þótt eiga lítið skylt við leikhúshugmyndir Brechts. Listamönnum
þessa leikhúss hefur þannig gengið erfiðlega að feta hinn gullna meðalveg á
miili eðlilegrar íhaldssemi og nýsköpunar. Allir eru sammála um að vinnubrögð
þeirra séu óaðfinnanleg atvinnumennska, en þær vonir, sem margir bundu við
þá sem arftaka eins mesta leikskálds og leikstjóra okkar tima, hafa þeir tæplega
uppfyllt.
Af þessum sökum hefur Berliner Ensemble fengið á sig nokkurt óorð sem ég
hygg að stafi fremur af því að menn hafi gert óraunhæfar kröfur til leikhússins
en því að það sé verra en flest leikhús. Enginn utanhússmaður getur ætlast til
þessaf leikhúsi að allar sýningar þess séu snilldarverk, en slíkar kröfur hafa menn
samt sem áður leyft sér að gera til þeirra sem starfa hjá Berliner Ensemble. Þegar
Brecht lést var flestum orðið ljóst hvílíkur leikstjórnarsnillingur hann var og
að hann hafði fágætt lag á því að virkja sköpunargáfu þeirra sem hann vann
með. Hann hafði komið sér upp traustum hópi snjallra samstarfsmanna sem
sumir unnu með honum um árabil og helguðu list hans og leikhúshugsjón alla
krafta sína. Þegar áratugagamall draumur hans um eigið leikhús rættist að
lokum eftir hrakningar útlegðar og styrjaldarára, kallaði hann þetta dugmikla
hæfileikafólk saman um leið og hann lagði mjög mikla áherslu á að leiðbeina og
vinna með yngstu listamönnum leikhússins. Þessi stefna átti síðar eftir að bera
góðan ávöxt, því að margir lærisveina hans hafa komist i fremstu röð þýskra
leikhúsmanna beggja vegna járntjaldsins og einn þeirra, leikstjórinn Manfred
Wekwerth, er nýlega orðinn leikhússtjóri Berliner Ensemble. Eg hef einu sinni
hlýtt á fyrirlestur hjá Wekwerth og þar varð honum tíðrætt um nauðsyn þess að
leikhúsið næði til unga fólksins í alþýðulýðveldinu, hvetti það til gagnrýnnar
hugsunar og minnti það á að þrátt fyrir allt mætti ýmislegt betur fara í þeirri
sósíalísku paradís sem það lifði í. Hann talaði einnig um að menn mættu ekki
einblína um of á afrek Brechts, því að margt hefði breyst í Þýska alþýðulýð-
veldinu á seinni árum og þess vegna væri sumt orðið úrelt í huginyndum hans
um félagslegt hlutverk leikhússins. Af orðum Wekwerths mátti þvi .ráða að
237