Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Blaðsíða 119

Brecht og Berliner Ensemble
foringjadýrkun og gekk raunar aldrei í neinn kommúnistaflokk. Hinn óbreytti
almúgamaður, sem vill lifa lífinu eftir eigin höfði og lætur jafnt háleitar
hugsjónir sem fyrirskipanir valdsmanna sem vind um eyru þjóta, á alla samúð
hans og sumar bestu persónulýsingar hans eru einmitt á slíkum mönnum. í
leikritinu um Galilei vottar sums staðar fyrir þessum anarkíska undirtóni og í
sýningu Wekwerths var jafnvel lögð á hann sérstök áhersla, ekki síst í þeim
atriðum þegar almúginn birtist grímuklæddur á sviðinu og hæðist að valds-
mönnum. I lok leiksins syngur farandsöngvari nokkur ljóð, sem endar á
spurningunni um hvort flestir vilji nú ekki gjarnan vera sjálfs sín húsbændur.
Hann lítur um leið kankvíslega til áhorfenda, eins og hann vilji biðja þá um að
hugleiða þessa spurningu sérstaklega vel. A þeirri sýningu sem ég sá virtust þó
áhorfendurnir, sem flestir voru fremur ungt fólk, láta sér fátt um finnast; e. t. v.
af því að þeir voru ekki ginnkeyptir fyrir útópískum hugsjónum um frjálst
samfélag. Anarkisma leiksins tókst því aldrei að smeygja sér úr ásjálegum en
dálítið kuldalegum búningi leiksviðsins og magna upp hjá áhorfendum andúð
og reiði á þeirri meðferð sem menn á borð við Galilei eru látnir sæta. Það er ekki
heldur auðvelt að sjá hvernig þeir hefðu átt að veita slíkum tilfinningum útrás í
eigin þjóðfélagi. Það er alltaf erfitt að geta sér til um hvaða áhrif leiksýningar
hafa á aðra áhorfendur, ég tala nú ekki um séu menningarlegar og félagslegar
forsendur þeirra manni ókunnar, en ekki gat ég merkt að sú boðun leiksviðsins,
sem ég skynjaði, næði sérlega sterkum tökum á þeim sem þarna voru saman
komnir. Þeir virtust miklu fremur vera þarna til að sýna gömlu, sígildu bók-
menntaverki virðingu en leita einhvers sem gæti komið þeim að liði i daglegri
lífsbaráttu.
Einhverjum kann að virðast það undarleg krafa til leikhúss að það sem þar sé
sýnt gagni mönnum í amstri hversdagsleikans. En þegar um er að ræða leikhús
Bertolts Brechts hlýtur spurningin um hugsanleg áhrif sýninganna á félagslegt
atferli áhorfenda að haldast í hendur við listrænt mat. Eitt af grundvallaratrið-
unum í leikhúskenningum Brechts er krafan um uppeldislegt gildi leikhússins,
þó að hann legði einnig á það áherslu að leikhúsið yrði að veita mönnum
listræna nautn og skemmtan og vildi geta sameinað þetta tvennt. List leik-
hússins varð að hafa notagildi, hún varð að ganga til liðs við framsæknustu öfl
samtímans, þau öfl sem stefndu að því að afnema arðrán og kúgun og koma á
þjóðfélagi friðar og mannúðar. Þetta samfélag gat ekki orðið til fyrr en verka-
lýðsstéttin hefði hrist af sér klafa kapítalismans með hugmyndafræðilegum
vopnum marxismans. Brecht var kominn undir þrítugt þegar hann tók að
kynna sér kenningar Marx, en þar fann hann listsköpun sinni hugmyndalegan
10 T.M.M
241