Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Page 39

Kjarnorkuvopnalaus svxði
að herstjórnaráætlanir NATÓ gera ráð fyrir notkun kjarnorkuvopna (7,
10). Þetta er að vísu fræðilegur möguleiki, því að strategían hlýtur ætíð að
vera í endurskoðun, en það kynni að verða þungt fyrir fæti, því að hvert
einstakt aðildarríki hefur neitunarvald þegar um er að ræða breytingar á
strategíu NATÓ og ljóst er að samkvæmt ummælum Alexander Haigs
fyrrum utanríkisráðherra eru Bandaríkin andvíg hugmyndinni um kjarn-
orkuvopnalaus Norðurlönd og sama gildir um Helmut Schmidt fyrrum
Þýskalandskanslara.
Friðarsamtök á Norðurlöndum og
kjarnorkuvopnalaus Norðurlönd
Lítum þá á hvað friðarsamtök á Norðurlöndum hafa gert og hvaða spurn-
ingar þau eru að fást við. Samtökin Nei til Atomvápen í Noregi hafa haft
frumkvæði í samstarfi friðarhreyfinga á Norðurlöndum og kallað saman
samráðsfundi. Þessi samtök voru upphaflega andvíg því að Island yrði með í
kjarnorkuvopnalausu svæði á Norðurlöndum. Þessi afstaða kom strax fram
þegar efnt var til Friðargöngunnar miklu í Evrópu 1981. Síðari hluta vetrar
það ár barst Samtökum hernámsandstæðinga (SHA) boð frá norrænni
undirbúningsnefnd (sem fleiri hérlend samtök hafa væntanlega einnig feng-
ið) um þátttöku í Friðargöngunni, en Island væri þó ekki með í kröfunni um
kjarnorkuvopnalaus Norðurlönd sem þar yrði höfð uppi. SHA kváðust að
sjálfsögðu styðja kröfurnar um kjarnorkuvopnalaus Norðurlönd sem bornar
yrðu fram, en hörmuðu og gagnrýndu harðlega að Island skyldi ekki vera með
í þessum kröfum. Því var svarað á þá lund, að það þætti ekki raunsætt að taka
Island með, amk. ekki í fyrstu.
Röksemdir fyrir þessari afstöðu er að finna í grein eftir Erik Alfsen (11)
og vinnuplaggi starfshóps á vegum Nei til Atomvápen sem lagt var fyrir
samráðsfund norrænna friðarsamtaka og SHA tóku þátt í í júní s.l. (10). Mat
þessara aðila var að ísland væri strategískt hluti af Norður-Atlantshafinu og
svo veigamikill þáttur í bandarísku öryggiskerfi, að aðild Islands að svæðinu
myndi gera alla samninga um svæðið mun erfiðari. Að auki væri það svo, að
þótt Bandaríkin hefðu líklega ekki kjarnorkuvopn á Islandi nú, þá hafi þau
hins vegar ekki viljað staðfesta það. Svipuð afstaða var til Grænlands, vegna
þess að þar væri um sameiginlega ábyrgð Bandaríkjanna og Danmerkur að
ræða, en þótt Bandaríkin væru ráðandi aðli hefðu Danir slíka möguleika á
eftirliti, að það virtist ljóst að þar væru ekki kjarnorkuvopn að undantekn-
um hugsanlegum flutningum. Færeyjar voru ekki heldur teknar með í
byrjun á þeim forsendum, að þær mundu vegna legu sinnar gegna alltöðru
29