Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Síða 92

Samræða um
hluthyggju og hughyggju
Páll: Það er þriðjudagur 16. nóvember 1982 kl. 9 að kvöldi. Við erum
þrír, Brynjólfur Bjarnason, Halldór Guðjónsson og Páll Skúlason, sem
höfum komið nokkrum sinnum saman og rætt um heimspeki, stjórnmál,
trú o.fl. Að þessu sinni ætlum við Brynjólfur að tala um ritdóm sem ég
skrifaði í Tímarit Máls og menningar um síðustu bók Brynjólfs, Heimur
rúms og tíma (TMM 5 1982).
Eg vil byrja á því að beina einni spurningu til þín, Brynjólfur. Þú telur
að á síðustu síðunum í ritdómnum eða greininni gefi ég ekki þá mynd af
heimspeki þinni sem þú sjálfur viljir fallast á. Hvernig horfir málið við
frá þínum sjónarhóli?
Brynj.: Já, það tekur nú kannski þó nokkurn tíma að svara þessari
spurningu. En mig langaði til þess að víkja aðeins að nokkrum atriðum í
grein þinni, Páll, um Sjálfið og eilífðina, af því ég kem þar nokkuð við
sögu. Fyrst langar mig til þess að þakka þér fyrir greinina. Mér finnst
þetta mjög góð og áhugaverð grein og skrifuð af miklum skilningi. En
þó eru viss atriði, og einkum í síðari hlutanum, þar sem ég er ekki alveg
með á nótunum, og ég þyrfti að fá bæði skýringu þína og svo líka að
skýra mín eigin sjónarmið dálítið. Ég fylgi handritinu að greininni þinni.
A fjórðu blaðsíðu þar (bls. 596 í TMM) spyrð þú um tilgang þess að taka
algilt löggengi veruleikans með í reikninginn, og hvort ekki sé þar með
verið að fullyrða, að til sé algildur sannleikur, sem við vitum í reyndinni
ekkert um. Ég held nú að svarið fari eftir því hvernig á að skilja
spurninguna. Ef það ber að skilja hana þannig, að spurt sé, hvort til sé
veruleiki, sem við vitum ekkert um, þá held ég að okkur sé alveg óhætt
að fullyrða að svo sé. Hitt er svo annað mál, hvort við getum fullyrt
nokkuð um veruleikann, sem ekki er innan seilingar mannlegrar reynslu.
Og ég hygg nú að spurning þín lúti að því. Er það ekki rétt?
Páll: Jú, ef ég man rétt, þá er það þannig.
Brynj.: Það getur maður að vísu ekki. En við erum alltaf að gera
okkur hugmyndir um veruleikann, sem við getum ekki sannað. Það eru
vísindin alltaf að gera, og það er grundvallaratriði allrar þekkingarleitar.
I raunvísindum setja menn fram kenningar, sem flestar eru þannig
vaxnar, að reynslan getur ýmist staðfest þær eða afsannað, og sumir telja
82