Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Page 103

. . . þetta er skáldsaga
söguhöfundar og sögukonu sem rætt var um fyrr. Þau tengsl ein verða
manni raunar tilefni mikilla hugleiðinga (og sést á því hversu kafa má í
þessa djúpu sögu). Vísvitaðar sögur beina athygli lesandans oft að
höfundinum sjálfum og við höfum séð hvernig þetta gerist í bók
Jakobínu. I framhaldi af því geta lesendur velt fyrir sér að hve miklu
leyti Jakobína er að tefla saman í klefa rithöfundinum Jakobínu Sig-
urðardóttur og bóndakonunni Jakobínu Sigurðardóttur. Skal ekki hald-
ið lengra út í þá sálma hér, því varast ber allar staðhæfingar þegar komið
er að persónu höfundarins sjálfs.
Svo aftur sé vikið að afstöðu sögukonu til bóndakonu í sögunni, þá
eru hugsanir Salóme um „synd“ og „hefnd“ hinni nútímalegu sögukonu
mjög framandi. Sala álítur að með fæðingu „aumingjans" Kjartans hafi
sér hefnst fyrir að syndga með mági sínum. Og Sala ber þann kross
möglunarlaust eins og annað í lífi sínu. Sögukona hugsar einmitt um
Sölu sem krossbera og minnist ljóðlína úr Tennyson: „Krossberann —
margþjáðan krossberann — ugglaust Kristur veit, hvað það er, að
staulast í snjónum ár eftir ár . . . “ (76) Eins og við er að búast af sögu
sem sett er saman af slíkum hagleik og smásmygli hitta þessar ljóðlínur
beint í mark, því snjórinn er tákn fyrir tilveru Salóme. Hann umlykur
bæ hennar allan veturinn og hindrar samgöngur: „Það var snjór yfir
öllu, eilífur, endalaus snjór-.“ (34) Hann er henni óafvitað til marks
um hið einangraða hlutverk hennar: „Þeir fóru hitt og þetta á skíðum,
karlmennirnir. Eg hafði aldrei stigið á skíði. Það stóð heldur ekkert til að
ég færi milli bæja. Ég þekkti engan . . . “ (33) Þannig hvíslar þessi saga
ýmsu að okkur — þetta er ekki „vandamálasaga" sem fjallar á „ný-
raunsæjan" máta um stöðu Salóme sem konu og húsmóður, heldur gefur
hún þetta hlutverk í skyn með fáum, einföldum orðum sem segja margt,
eins og þegar Sala tekur svo til orða um mann sinn: „Hann á jörðina
núna, hann lagði hart að okkur til að geta borgað hana.“ (18) Er hægt að
koma þessu til skila á áhrifameiri hátt?
Sagan ítrekar þannig í sífellu þolandahátt Salóme; hlýðin og hljóð ber
hún sinn kross og reynir ekki að breyta lífi sínu. I því tilliti hljóta
víðsýnir lesendur að standa í fjarlægð - fylgjandi þannig byggingu
sögunnar — og gagnrýna Sölu rétt eins og sögukonan. Þrátt fyrir það
gerum við hina neikvæðu afstöðu sögukonunnar ekki að okkar. Sögu-
höfundur kemur í veg fyrir það um leið og leiðir hans og sögukonu
skilur. Hér komum við aftur að hinum merkilega þriðja söguramma og
því flókna fyrirbæri sem sjónarhorn sögunnar er. Skal minnt á þau orð
93