Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Síða 26

Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Síða 26
Tímarit Máls og menningar manna höfðu sérstöðu að því leyd að lagt var meira fé til höfuðs þeim en annarra. Það voru þeir sem höfðu vegið víg á alþingi, þeir sem höfðu brennt menn inni, þrælar sem höfðu vegið að húsbændum sínum eða börnum þeirra, og loks „morð vargr sa er menn heffr myrða.“29 Morð voru sjaldnast til nokkurs gagns fyrir höfðingja (þótt sumir þeirra ættu til að beita þeim til að losna við óbilgjarna nágranna), og þau gátu auðveldlega orðið ógnun við samfélagið, ekki síst í strjálbyggðu og fjöllóttu landi þar sem fólk lifði á kvikfjárrækt. Þar urðu menn að vera mikið einir á ferð, og þá var háskalega auðvelt að sitja fyrir þeim og drepa þá á laun. Gegn þessari hættu snerist samfélagið með eindreginni fordæmingu á leynilegum manndrápum. Þau voru gerð að andstæðu víga, merki um allt annað en hetjuskap. V. A þessum forsendum er það meginniðurstaða mín að það megi skýra dýrkun á heiðnum gildum eins og hetjudauða og hefndarskyldu af því að þau hafi verið gagnleg hugmyndafræði fyrir ríkjandi þjóðfélagshóp í ís- lenska þjóðveldinu. Og vel má hugsa sér að örlagatrú hafi að einhverju leyti lifað í félagsskap við þessi gildi. Þar með er ég eiginlega kominn á leiðar- enda. Þó má ég til með að hnýta aftan við þetta mál tveimur athugasemdum. Önnur er sú að hetju- og ófriðardýrkun ríkir tæpast nokkurs staðar ein til lengdar af því að hún rekst á sterkar hvatir í hverjum manni. Hún rekst á náttúruhvöt manna til að taka líf fram yfir dauða, að minnsta kosti fyrir sjálfan sig, sína nánustu og þá sem maður samsamar sig með. Á miðöldum rakst hún líka á boðun kirkjunnar (við skulum ekki gleyma því) og líklega ótta höfðingjastéttarinnar við að ófriðurinn kynni að ganga lengra en þeir réðu við. Mér virðist alveg augljóst að oftast sé litið á ófrið sem hörmulegt fyrirbæri, bæði í Islendingasögum og Sturlunga sögu. Taumlausa hernaðar- dýrkun er kannski helst að finna í fjarlægum heimi fornaldarsagna. Þannig fengu Islendingar einkennilega mótsagnakennda afstöðu til ófrið- ar, og ég hugsa að það sé hægt að finna þessa mótsögn endurspeglast í mörgum fornsögum okkar. Fræðimenn hafa stundum reynt að finna ein- hverja heildarskýringu á hinum einkennilega blóma í íslenskum bók- menntum á 13. öld. Mér dettur til dæmis í hug bókin Kaos og kærlighed eftir Thomas Bredsdorff sem kom út á íslensku undir titlinum Ást og öngþveiti í Islendingasögum.30 Einfaldar heildarskýringar eru auðvitað alltaf hæpnar — séu þær ekki eitthvað enn verra —, en líklega er það ekki verri skýring en hver önnur að sögurnar hafi verið tilraun til að tjá og skilja þessa mótsagnakenndu afstöðu til friðar og ófriðar, lífs og dauða. En ég þekki aðeins eina sögu sem mér finnst fjalla beinlínis um þennan vanda og 16
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.