Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Qupperneq 66

Tímarit Máls og menningar
Annar höfuðsmiður Grikkja, Daidalos, líkist honum þó meir. Hann smíð-
aði labyrinþos á Krít, og í miðalda bókmenntum er það þýtt sem völundar-
hús. Fleiri grískar goðsagnir mætti nefna, en þess gerist ekki þörf. Grísk
áhrif á Völundarsöguna verða vart í vafa dregin. Nú er því svo farið með
goðsagnir innan hins indóevrópska heims að svipmót þeirra í milli hafa
fræðimenn leitast við að skýra á þrjá mismunandi vegu. I fyrsta lagi kemur
sameiginlegur uppruni þeirra til greina. Þá geta sagnir flust úr einum stað í
annan. I þriðja lagi kunna svipaðar menningarlegar aðstæður að leiða til þess
að goðsagnir líkist hver annarri. Greinarmörk milli þessara þriggja róta
kunna þó oft og tíðum að vera óljós og í mörgum tilvikum blandast
ræturnar þrjár saman.
Heimildir sýna að sagan af Völundi smið hefur borist víða um lönd, og
Völundarnafn virðist hafa fylgt honum á leið hans um hinn germanska
heim. En þá má spyrja hvers vegna hann hafi ekki komist þar í goðatölu.
Farandsagnir um goð halda menn að hafi tíðum fest rætur einhvers staðar í
konungsríkjum og hafi þá konungar þeir sem í hlut áttu verið goðkunnugir,
þ. e. a. s. verið sjálfir goð eða af goðaættum. Þótt við höfum dæmi úr
Ynglingasögu um goð á konungsstóli, er þó flest mjög óljóst um samband
forngermanskra konunga við guðdóminn. Þó hafa menn rakið guðdóm
Yngvi-Freys konungs allt aftur á fyrstu öld. Skynsamlegt er að ætla að
farandsagnir af því tagi sem hér er um að ræða hafi þó því aðeins fest rætur í
fjarlægum stöðum við uppruna sinn að inntak þeirra væri í samræmi við hið
nýja menningarumhverfi þeirra. Þannig gátu norrænar þjóðir hugsanlega
veitt viðtöku goðsögum sem tengdar voru hernaði, frjósemi, siglingum og
þar fram eftir götunum, einfaldlega vegna þess að menning þeirra skapaði
slíkum sögnum frjóan jarðveg.
Ef gert er ráð fyrir að Völundur hæfi norðurför sína af heimaslóð meðal
Grikkja sem höfundur mikilla mannvirkja eða einhvers konar hagleiksgoð,
er freistandi að velta því fyrir sér hvort slíkir hæfileikar hafi í rauninni dugað
honum til frama meðal Germana, að ekki sé talað um lönd norrænna
manna. Má vera að eftir því sem norðar dró hafi hinn menningarlegi
jarðvegur orðið stöðugt ófrjórri fyrir slíkan snilling og hafi hann þá orðið
firringu að bráð, átt erfitt með að finna þann sess sem honum væri sæmandi.
Að vísu kemst hann í bland við kóngafólk. Meðal engilsaxa fær hann
jarlsnafn. I inngangskafla að Völundarkviðu er hann sagður sonur Finna-
konungs, og skipti hans við konungsfólk í þeirri kviðu hafa áður verið
rakin. Þó fær hann ekki konungdæmi, verður ekki goðumborinn konungur.
Hins vegar er hann kallaður álfa Ijóði og vísi álfa í Völundarkviðu. Þótt
engilsaxnesk máláhrif í kviðunni valdi því að merking orðanna Ijóði og vísi
er óljós, er þó líklegt að hvort tveggja orðasambandið merki konungur álfa.
56