Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Page 33

ust: Raddimar frá Marrakesh', bókarkver
sem kom út 1967 en lýsir ferð er Canetti fór
til Marrakesh í Marokkó fimmtán árum
áður. Hann lýsir fátækt og eymd, þar á
meðal afskræmdri mannveru sem líkist
„brúnu hrúgaldi“. Hún er borin út á mark-
aðstorgið hvem morgun til að betla og gefur
ekki frá sér önnur hljóð en endalaust „e-e-
e-e-e“. „Það fyllti mig stolti,“ skrifar
Canetti, „að þetta hrúgald skyldi geta hald-
ið lífi.“ Lýsingar hans era oft gróteskar en
hann reynir alltaf að heyra ,,raddir“ hins
forsmáða, óhreina og lága lífs og gildir þá
einu hvort um er að ræða menn eða dýr. A
öðrum stað segir hann frá asna sem er ekk-
ert nema skinin beinin og hlaðinn kaunum
eftir barsmíðar. Af einhveijum óútskýran-
legum ástæðum fer þessum asna að standa
og Canetti lýsir standpínunni eins og kraft-
birtingu almættisins.
Ef Canetti ætti sjálfur að segja hver væri
merkilegasta bókin hans, myndi hann ef-
laust svara: Masse und Macht (Múgur og
vald). Hún kom út 1960 en þá hafði hann
unnið að henni í 20 ár. Þessi bók átti að
fjalla um ,,allt“ en jafnframt að „taka um
kverkarnar á þessari öld“. Útkoman var
doðrantur sem er furðulegt sambland af
dýrafræði, sálfræði og heimspeki. Hann
hefur engan áhuga á að setja hlutina í þær
skúffur sem þeir eru vanalega settar í, enda
minna efnistök hans stundum á aðferðir
fræðimanna úr sögum Borges. Þegar hann
skrifar um múginn fjallar hann ekki bara
um mannlegt samfélag heldur líka fyrir-
bæri sem „minna á múginn" eða standa
eins og „tákn um múginn í draumum, sög-
um og söngvum" og síðan kemur upptaln-
ingin: eldur, regn, fingur handarinnar,
býflugnasveimur, tennur, skógur og snák-
amir í deleríum tremens. Masse und Macht
fjallar reyndar að stærstum hluta um trúar-
brögð í hinum ýmsu myndum sínum.
Víkjum aftur að Heyrnarvottinum. Áður
en bókin kom út, árið 1974, hafði Canetti
birt nokkrar manngerðir sínar í þýsku bók-
menntatímariti undir yfirskriftinni Úr fór-
um hins nýja Þeófrastosar. Þessi nafngift
sýnir að Canetti styður sig við Þeófrastos
en hún er jafnframt vísbending um að hann
hafi eitthvað nýtt fram að færa.2 Það er
einkum stíllinn sem Canetti sækir til
Þeófrastosar. Hann er knappur, nákvæmur
og kaldur. Að vísu gefur Canetti okkur oft-
ast nær innsýn í hugsanagang manngerð-
anna, en að öðru leyti fer hann að eins og
Þeófrastos; hann bendir aldrei á neinar or-
sakir sem gætu skýrt hinar ýmsu manngerð-
ir og undarlega hegðun þeirra.
Ef manngerðirnar sjálfar eru bomar sam-
an kemur þó í ljós að þær eru ólíkar. Þeó-
frastos lýsir vissum sérkennum í siðum
manna sem allir kannast við, til að mynda
nísku. Hann byrjar á að skilgreina nískuna
almennt og tekur síðan dæmi af því hvemig
nískupúkinn hagar sér dags daglega. En
hann hefur ekki áhuga á nískupúkanum
sem einstaklingi, heldur eiginleikanum
nísku. Þess vegna heita manngerðir hans
„níska“ og „smjaður" en ekki „nískupúk-
inn“ og „smjaðrarinn".
Canetti fjallar aftur á móti um hálfgeggj-
aða einstaklinga og gefur þeim býsna und-
arleg heiti eins og „Der Leidverweser“.
Þetta orð er ekki til í þýskum orðabókum
en það er samsett úr orðunum „Leid“ (þján-
ing) og „Verweser“ sem getur þýtt „stjórn-
andi“ eða „staðgengill". Flestar mann-
gerðir Canettis em álíka sjaldgæfar og heit-
in sem hann velur þeim. Að vísu kannast
maður stundum við ákveðna þætti í fari
þeirra en Canetti ýkir þá svo mikið upp að
TMM 1993:4
31