Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Side 45

hann tekur sér fyrir hendur gerir hann fyrir
augnablikið, hann nærist á því sem er ná-
kvæmlega núna, færir sig frá einu núi til
annars, því hvert nú hverfur jafnskjótt og
það birtist. Augnablikið er vettvangur hans.
Hann er svo háður áhorfendum og áliti
þeirra að örlög hans ráðast af því hvernig
liggur á þeim þennan daginn eða hinn.
Schauspieler hefur vald yfir áheyrendum
sínum að svo miklu leyti sem hann dregur
að sér alla athygli og viðstaddir veita hon-
um hana, en á sama tíma er hann þræll
áhorfendanna því hann á allt sitt undir áliti
þeirra. Rétt eins og almenningsálitið sveifl-
ast upp og niður hraðar en nokkuð annað,
þá sveiflast mikilvægi og vinsældir
Schauspieler upp og niður eftir því hvernig
liggur á áhorfendunum.
Schauspieler Nietzsche tengist að vissu
leyti þeim ,,sófista“ sem Hegel taldi vera
persónugerving nútímans. Nútímanum
svipar að mörgu leyti til hnignunarskeiðs-
ins í Róm til foma og það er í persónu þessa
sófista sem hnignun þess og upplausn kem-
ur hvað gleggst í ljós. (Die Zeit der röhmis-
chen Kaiser hat viel Áhnlichkeit mit der
unsrigen). Þar, eins og hér, er maðurinn
leystur upp í að vera huglægt fyrirbæri,
skepna sem hefur ákveðin markmið að leið-
arljósi og gerir ekkert nema hún hafí af því
beinan hag. Hann er ekki fórnarlamb að-
stæðna, heldur hluti af kringumstæðum
sem eru út í hött, hann fómar öllu fyrir
sjálfan sig, fyrir lífsgæði, nautnir: náttúr-
unni, menningunni, hugmyndunum, mann-
orðinu, siðferðinu, hugsuninni. Maðurinn
er mælikvarði allra hluta, en sá maður sem
hér um ræðir er ekkert nema viljaþrekið og
sérhagsmunimir. Þar sem sófistinn er við
völd er ekkert rúm fyrir hið stórfenglega
(Alles Höhere ist ausgezogen).
Andstæða Schauspieler er byggingar-
meistarinn (der Baumeister). Ólíkt Schau-
spieler, sem er holdgervingur augnabliks-
ins og hins hverfula, þá byggist vinna bygg-
ingarmeistarans á hinu varanlega og til-
gangur alls sem hann tekur sér fyrir hendur
er að lifa augnablikið af, lifa af heilu kyn-
slóðirnar. Orðin yfir hin fjölbreyttu verk
byggingarmeistarans (hús, virki, bygging,
bær, mylla) ná öll yfir eitthvað traustbyggt
og gegnheilt, eitthvað sem stendur af sér
augnablikið og er ætlað að vara. Byggingar-
meistarinn vinnur ekki fyrir áhorfendur og
verk hans beinast ekki að almenningsálit-
inu. Arkítektum sem teiknuðu kirkjur hér
forðum datt ekki í hug að forvitnir áhorf-
endur ættu síðar eftir að spranga fram og til
baka um verk þeirra, skoða þau að utan og
innan og velta fyrir sér ,,fagurfræðilegum“
kostum þeirra og göllum. Kirkjur voru ekki
byggðar fyrir áhorfendur, heldur fyrir söfn-
uðinn. Áhorfendur eru úrkynjaður söfnuð-
ur, söfnuður í upplausn. Kirkjan er einn
þeirra staða sem söfnuðurinn notar til að
koma saman og iðka trú sína. Þess vegna
tengist arkítektinn ekkert almenningsáliti
og tilviljanakenndu flökti þess. Hins vegar
er Schauspieler algerlega upp á hina duttl-
ungafullu áhorfendur sína kominn, áhorf-
endur sem hafa sínar skoðanir á öllu, hann
er háður öskrandi múgnum sem hrópar
húrra eina stundina en baular aðra. En
byggingarmeistarinn/arkítektinn á sér að-
eins einn sálufélaga: söfnuðinn.
Nú á tímum hefur Schauspieler rutt bygg-
ingarmeistaranum til hliðar, hann nýtur vin-
sælda meðal áhorfenda og þessi breyting
bendir til þess að söfnuðurinn (eða samfé-
lagið) hafi látið undan síga fyrir áhorfend-
unum. Fólk kemur ekki lengur saman í
nafni safnaðarins, heldur dreifir sér á hina
TMM 1993:4
43