Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Blaðsíða 21

til sókratískra samræðna sem voru útbreidd bókmenntagrein í fornöld og
skipa mikilvægan sess í sögu karnivalískra bókmennta líkt og menippíska
háðsádeilan sem fyrr er getið.
Plógr (fyrir innan dyrnar) Hverr andskotinn er úti?
Gunnarr helmingr (fyrir utan dyrnar) Það erum við.
Plógr (fyrir innan dyranr) Hvaða við?
Gunnarr (fyrir utan dyrnar) Við báðir.
Plógr (fyrir innan dyrnar) Hverr fjandinn er þetta?
Gunnarr (fyrir utan dyrnar) Það erum við Gunnarr helmingr og
Ögmundr dyttr, sem kenndr er við skrúfstykkja-Skirni.
Plógr (fyrir innan dyrnar) Ég þekki ekki þess peja, hvað viljið þið?
Gunnarr (fyrir utan dyrnar) Skandínavismus.
Plógr (fyrir innan dyrnar) Ég er raunar á nærbuxunum, en nú skal
ég ljúka upp — Længe var Nordens — (lýkur upp). (15)
Þröskuldsþemað var algengt í menippísku háðsádeilunni og miðaldabók-
menntum einnig, hvort sem þær voru af alvarlegum eða skoplegum toga, og
sérlega mun það hafa verið vinsælt í bókmenntum siðbótarinnar. Var þá
ýmist að hetjan leitaði inngöngu í heim guða á Olympus eða bóndinn
þráttaði við hið „gullna“ hlið himnaríkis, eins og við eigum kjördæmi um í
okkar eigin bókmenntum. Einnig gátu samræður þessar farið fram á þrösk-
uldi undirheima sem gegndu mikilvægu hlutverki í „menippeunni" eins og
menippíska háðsádeila er jafnan kölluð. (D/l 11,116)
Frá þessum sjónarhóli séð fær skandínavisminn á sig skoplegan blæ
„djöfullegra" trúarbragða, enda ber hann naumast nokkurn tíma á góma án
þess að hann sé bendlaður við fjandann. „Þú þarft ekki annað, Gunnarr, en
að Ijúka upp Svövu í formálanum, þá munu djöflar koma“ (24), svarar Djöfsi
liðsbón tvímenninganna í Helvíti. „Gísli var alltaf að pólitíséra“, segir Bene-
dikt í Dœgradvöl, og „ætlaði að ofbjóða öllu með sinni evrópeisku pólitík“.
(R.IV/403,479) Trúr þessari áráttu sinni og Benedikt til sárrar armæðu hafði
Gísli lagt gjörvallan formálann að ljóðasafninu Svövu undir þetta brennandi
áhugamál sitt, en þeir höfðu staðið saman að útgáfu þess ásamt Jóni
Thoroddsen. Nær Benedikt sér niðri á tiltækinu með því að láta Frater,
leiðsögumann þeirra félaga í neðra, svipta þessa eldlegu ritsmíð öllum
áhrifamætti. Púkana, sem áttu að fara í formálann í Svövu og þjóna Gunnari
í pólitísku „trúboði“ hans á vegum skandínavismans, fangar guðsmaðurinn
í biblíu sína eins og flugur.
„Lúcifer," skýrir Óðinn út fyrir Baldri, „er vinr Skandínavanna, so la la,
en er þó kallaðr djöfull og andskoti af öllum þeim, sem trúa á Hvítakrist“
(29). Þessi nafngift frelsarans leiðir hugann að viðurnefni Jóns Sigurðssonar
TMM 1994:3
19