Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Blaðsíða 93

Fróða er hógværð hans og vitund um hættuna sem felst í notkun hringsins.
Þess vegna missir hann aldrei séreðli sitt en spegilmynd hans sést í Gollum
sem upphaflega var hobbiti en er orðinn vofukennd skepna sem misst hefur
bæði mál og siðvit en reikar um, knúinn áfram af löngun til hringsins.
Eitt af því sem greinir Fróða frá öðrum hobbitum sögunnar (til að mynda
Bilbó og Sam) er að nafn hans er sótt í norrænar fornbókmenntir. Þetta
virðist á skjön við natni Tolkiens við allt sem lítur að tungumálinu því
Hobbitar eru fulltrúar hins nýja í sögunni. En Fróði er í grundvallaratriðum
ólíkur öðrum Hobbitum og gjörólíkur Bilbó, söguhetju TheHobbit. Það sem
vekur hér athygli er að þessi annarleiki hans stafar ekki síst af nafninu. I fyrstu
drögum sögunnar átti hringberinn að heita Bingó. Þá átti sagan að verða
mun líkari The Hobbit en síðar varð og persóna hans mun nær Bilbó. Eftir
því sem sagan þróaðist breyttist nafn aðalsöguhetjunnar og persónan varð
smám saman eins og lýst var hér að framan.11
Þannig er enginn vafi á að nafn Fróða er mikilvægur lykill að skilningi á
stöðu hans í sögunni en um leið tengir það Hringadróttinssögu og hinn
norræna heim því sagnir um Fróða eru vel þekktar á Norðurlöndum. Elst
þeirra er sögnin um Frið-Fróða en hún virðist eiga tvær rætur. Annars vegar
er sögn um gullöld í árdaga en hliðstæður hennar þekkjast með flestum
þjóðum. Hér tengist hún konunginum Fróða en nafn hans bendir til frjó-
semisdýrkunar og er eitt ófárra dæma um samsvörun konungs við frið og
frjósemi í ríki hans. Þessi sögn blandast svo við aðra um kvörn sem malar
gull en hún á sér hugsanlegan uppruna í miklum hagvexti á Norðurlöndum
á þjóðflutningatímanum þegar kvarnir fóru að tíðkast þar. Kvæðið Grótta-
söngur er útkoma þessarar blöndu. Það er einungis varðveitt í Snorra-Eddu,
rammað af lausamálsfrásögn.
Talsvert ósamræmi er milli kvæðis og lausamálsramma. í kvæðinu er
friðurinn greinilega tengdur kvörninni sem Fenja og Menja snúa og malar
bæði gull og frið. Hún er trygging fyrir friði og þegar hún brotnar er
friðurinn úti. I lausamálsfrásögninni fylgir friðurinn Fróða en kvörnin er af
hinu illa, komin frá Óðni og veldur falli Fróða og lokum friðarins. í kvæðinu
er það hins vegar heimtufrekja Fróða sjálfs sem verður honum að falli.
Gullgræðgi hans veldur því að hann unir Fenju og Menju engrar hvíldar og
espar þær um leið svo mikið upp að þær brjóta kvörnina í jötunmóði. Þá er
friðurinn úti.12
En hver eru tengsl þessa gullgráðuga friðarkonungs við hobbitann Fróða?
T.A. Shippey hefur bent á að Fróði í sögunni sé friðarsinni. Hann neiti að
bera vopn eða drepa neinn, jafnvel Gollum. Aftur á móti tekst honum ekki
að koma í veg fyrir ófrið og blóðsúthellingar meðal Hobbita fremur en nafna
hans tekst að halda friðinn.13 Sá Fróði sem hann er þá einkum með í huga
TMM 1994:3
91