Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Blaðsíða 46

aða fagurfræðilega unun — nema hún hafi eitthvað skáldlegt við sig.
Hugmyndina um að mælskulist og skáldskapur séu náskyldar greinar gæti
Níels hafa fengið úr formála Eggerts Ólafssonar að kvæðabók sinni, en þar
segir (bls. 2): „Skáldskaparkonstin er ei annað enn sú efsta trappa
mælskukonstarinnar, og tilgángr og nytsemi skálda og mælindismanna á að
vera allr hinn sami, sem sé: að hræra mannlig hjörtu og draga þau til samsýnis
sér.“ En það segir kannski sína sögu að að Níels gerir meira en Eggert úr
muninum á þessum tveimur greinum.14
Níels rómar norrænan skáldskap til forna en lastar áhrif kirkjunnar á
hann. Eddukvæði verða að sögn hans til á tíma þegar tungumálið er í örri
þróun og er þetta tímabil „tungunnar og skáldgáfunnar blómstrandi barn-
æskutíð“ [16]. Lengi hélt málið þessari „upprunaprýði" sinni en smátt og
smátt fjölgaði háttunum uns Snorri „setti þessa hætti í lag og orðu þegar
hann skrifaði Háttalykil sinn.“ Fornmenn fóru að yrkja svo flóknar tækifær-
isvísur að „við sem nú lifum höfum nóg með að ráða þær, en þeirra tíða
menn skildu þær eins og mælt mál“ [ 16].15 Svo gerist það að „heilaga þokan
frá Róm breiðdist yfir allt þetta“ og skáldskapargáfan varð að „óskepi“,
óskapnaði. Þá kemur hjátrú og „munkalygar“ í stað sagnfræði og þá „tapaðist
hugargrip og ímyndan um allt hvað satt var eða náttúrlegt" [18].16 Skáld-
skaparfræðin var ásamt sagnfræðinni kviksett, segir hann, en telur að sagn-
fræðin hafi náð sér fyrr og sé nú að mestu læknuð. Níels hvetur menn til
verkvendni og að „hræra við því einu maður er vaxinn til“ eða með öðrum
orðum: að færast ekki of mikið í fang.17
í umræðunni um not skáldskapar segir Níels að skáldskapur eigi að geta
innrætt mönnum virðingu fyrir guði, dyggð og ráðvendni, með því að
„upphefja og gylla með ódauðlegum heiðri þær sálir sem (...) hafa stiftað
(...) gott“ [22]. Hann leggur áherslu á gildi kristindómsins fyrir skáldin og
verður hálfgerður predikunarblær á ritgerðinni þar sem hann víkur að
siðfræði höfundarins, svo sem hér: „Freistaðu alltíð að koma þeim breyska
til nota með lempni og hægð en leiddu hjá þér hinn drambsama í lengstu
lög“ [29]. Þó að Níels sé í nöp við miðaldakirkjuna ogpáfadóm er hann fullur
af kristilegum anda og gerir kristilegar og siðferðislegar kröfur til skálda.
Nú víkur Níels að því hvernig þekkja megi sanna skáldgáfu, t.d. hjá barni
eða unglingi. Skáldgáfan á sér dýpri rætur en „versamakaradriftin“. Það er
gott að hafa ánægju af rími og dýrum kveðskap, segir Níels, en meira máli
skiptir að geta lesið sér til ánægju þankaverk þó lítið rímbundin og stirð séu
ef þau „hafa í sér ríkdóm af innföllum og lifandi hugmyndum“ [30-31 ]. En
hitt getur hent að menn „sem hafa gnægtir innfalla og hugsmíðakraftar í
sálunni (...) vantar að miklu leyti og kannske öllu hæfilegleika tungunnar“,
og verður þar þá aðeins úr „öfuglíki, því þá verður hönum allt annað að
44
TMM 1994:3