Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Blaðsíða 47

orðum en hann vildi“ [32]. Hagmælskan er að sögn Níelsar lægsta stig
skáldskapar en þó nauðsynleg skáldinu.
Skáldum er að dómi Níelsar hollt að starfa eitthvað verklegt og hann
fullyrðir að „sá sem lítið annað þenkir en um skáldskap, hann verður aldrei
skáld“. Níels aðhyllist með öðrum orðum áhugamennsku í skáldskap, tóm-
stundaskáldskap, fremur en atvinnumennsku. Hann telur að skáldinu sé
hentugt að fá afþreyingu og innblástur við slátt eða smíðar: „Sértu bóndi
kemur þú oftast þessu við (...)“ [40].
Níels leggur áherslu á að skáld þurfi að vera vel heima á ýmsum sviðum,
og þurfi þau til dæmis að kunna skil á guðfræði, náttúrufræði, sagnfræði og
lögfræði.18 En reikningur og ættffæði gefa skáldinu hins vegar að sögn hans
„ekki mikil skáldskaparefni“. En umfram allt á skáldið að vita að „detti
hönum nokkurntíma sá þanki í hug að hann sé orðinn fullkominn má hann
hafa það að marki: hann er villtur.“ Níels telur að skáldgáfa sé að miklu leyti
meðfædd, það séu örlög að vera skáld: „Þú getur eins lítið til lengdar drottnað
yfir þinni kunstardrift og hvörju öðru í þínum forlögum“ [39]. En gáfan
dugir skammt nema skáldið reyni að auðga hana og þroska.
í lokakafla ritgerðarinnar segir Níels að „höfuðdeildir skáldskaparmennt-
arinnar" séu eiginlega þrjár: (1) hagmælskan (sem er lægsta stig skáldskap-
armenntarinnar), (2) orðríkislistin, „sem vekur og hrærir sálir til allslags
tilfinninga" og svo æðsta stigið, sem er (3) hugsmíða- eða diktunarkonstin,
en hún „verður aldrei útgrunduð, aldrei takmörkuð eða til lykta leidd“ [42].
Gaman væri að vita rætur þessarar kenningar, en hvað sem þeim líður er
ljóst að hér er lögð mikil áhersla á að skáldskapur höfði til tilfinninga, sem
tengja mætti tilfinningastefnu 18. aldar og rómantík. Og svo er hitt líka ljóst
að áherslan á hugsmíðaþáttinn minnir sterklega á það gildi sem rómantískir
höfundar (t.d. Coleridge) töldu ímyndunaraflið hafa í skáldskap. En þó að
þetta þyki kannski minna á rómantískan hugsunarhátt er hitt meginniður-
staða hér að Níels er í skáldskaparfræði sinni bundinn eldri tíma, og hug-
myndafræði hans tengist miklu frekar 17. og 18. öld en þeirri nítjándu. Og
þegar þess er gætt hvernig þræðir liggja frá Platoni, Aristótelesi og Hórasi til
ritgerðar Níelsar skálda, verður manni kannski helst á að hugsa sér hann sem
síðbúinn endurreisnarmann — í afskekktri sveit.
Ef leggja ætti dóm á skáldskaparfræðiritgerð Níelsar skálda í heild er óhætt
að segja að hún er þjóðleg og íhaldssöm, og því seinna sem hún er skrifuð,
þeim mun íhaldssamari má hún teljast. Ritgerðin er forvitnileg sem heimild
um sjónarmið rímnaskálds á þessum tíma og varpar kannski líka ljósi á
skáldskaparfræðihugmyndir íslenskra höfunda á 18. öld. Níels gerist að vísu
persónulegur á köflum og of bundinn sínum eigin verkum. En telja má
TMM 1994:3
45