Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Blaðsíða 39

skáldinu hér einkum vera í mun að deila á fégræðgi sem tengist hjúskapar-
áformum og á hvers konar óheilindi og guðleysi.
Vert er að geta þess að Níels skáldi samdi drög að skáldsögu sem nefnist
„Sagan af Eiríki Loftssyni hinum einræna og Jóni Geirmundarsyni skipa-
smið“. Þetta sögubrot eða upphaf sögu er 21 blað að lengd, og skrifaði Skúli
Bergþórsson á Meyjarlandi söguna upp og lauk henni. Páll Eggert Ólason
segir að saga þessi sé „nokkuð barnaleg en ei óliðlega sögð“ og Hannes
Pétursson tekur í sama streng en Steingrímur J. Þorsteinsson segir mál á
sögunni „víða stirðlegt og óvandað orðaval hjá Níelsi“.4
Sem íyrr segir er ekki ætlunin að staldra hér að ráði við kveðskap Níelsar
skálda. Mikið af kveðskap Níelsar kann að þykja forgengilegt og stirt á
köflum, en athyglisvert er hve meðvitað skáldið er sér um yrkingaraðferð
sína og skáldskaparfræði, og skal nú vikið nánar að því.
Bókmenntaskrif
Merkasta skrif Níelsar um þessi efni er ótvírætt ritgerðin „Athugasemdir við
skáldskaparmenntina“, og verður gerð grein fyrir henni sérstaklega í næsta
kafla. En fyrst grípum við niður í formálum og eftirmálum sem hann samdi
við verk sín, sem forvitnilegir eru.
í formála ljóðabókarhandrits Níelsar á Landsbókasafninu (Lbs. 1490)
kemur fram að hann hefur velt fyrir sér hlutverki skáldsins frá siðgæðissjón-
armiði. Trúmaðurinn Níels togast hér á við skáldið og þessar spurningar
vakna: Hvernig getur skáldið haft hreinan skjöld ef það fer stöðugt með
blekkingar? Hlýtur ekki skáldið að bera meiri siðferðisábyrgð en aðrir, úr því
sannfæringarmáttur þess er meiri en annarra?5
Við margan þann hefi eg haft þá æru að tala, sem hefir lagt það að
litlu, þó skáld séu ekki sem varasömust um sannleika, talað jafnvel um
skáldasannleika í sömu merkingu og Danir um franskt gull. En eg hefi
látið mér finnast, að þó öllum manneskjum liggi talsvert á að hafa
hreina sál, þá mætti skáldið einna síst hafa hana mjög óhreina, og hefir
mér þetta sýnst í tvennu ekki síst vera fólgið. Fyrst að telja, sé sá
verulegur lastafangi, sem rétt veruleg skáldgáfa er til trúuð, brúkar
hann það vald, sem hún með sér ber, til að gjöra sína hjáguði sem
flestum geðfellda. Því engum er þar við að dyljast, að lengi getur
álitsfögur skáldgáfa dregið með sér samsinningu, býr einn slíkur til
leynda drepsótt, sem í myrkrinu læðist. Hér kann að verða spurt:
„Þarf þá skáldið að vera lastalaust?“ Eg svara: Að sönnu er ekki þess
að óska, það fæst ekki, þarf ekki heldur að vera. En sína lesti má hann
ekki elska, og meðan hann ekki elskar þá, er hann ekki fangi þeirra.
(27-28)
TMM 1994:3
37