Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Blaðsíða 112

svokölluðu. En vandinn við þessa kenn-
ingu er sá að hún er annað hvort rétt eða
röng. Ef það er rétt að eddukvæðin hafi
aldrei verið til sem slík í munnlegri
geymd, heldur hafi þau verið ort beint
af munni fram um leið og þau voru flutt
og þau kvæði sem við þekkjum hafi
þannig ekki verið til fyrr en þau voru
skrifuð eftir flutningi, eru aUar rann-
sóknir á fornkvæðum sem gerðar voru
áður en þessi kenning var sett ffam ger-
samlega úreltar og nauðsynlegt að rann-
saka allt upp á nýtt. Og þá skiptir það
mestu máli að reyna að skilgreina hvers
konar skáld kvað og hverjir hlýddu á:
effir því fór kvæðið. En ef þetta er rangt
og eddukvæðin voru geymd í minni,
eftir að þau voru einu sinni ort, og síðan
flutt kynslóð eftir kynslóð, þó svo þau
breyttust á ýmsa vegu í meðferðinni,
erum við stödd á sama stað og áður. Þá
má bera upp spurningar um aldur og
slíkt, sem var út í hött samkvæmt
„munnlegu kenningunni", en þau við-
fangsefni sem hún taldi aðalatriðið
verða aukaatriði, ef þau hverfa ekki úr
sögunni. Nú er „munnlegu kenning-
unni“ ekki á neinn hátt hampað í þessari
bókmenntasögu, enda munu þeir færri
sem leggja trúnað á hana, en þá er ekki
heldur nein ástæða til að láta reimleik-
ana líðast, því ekki er spaug að eiga við
árans draugaganginn, og hefur hann til-
hneigingu til að ýta burtu ýmsu sem
þarflegt væri að velta fyrir sér. Ég saknaði
þess t.d. að tengslum norrænu hetju-
kvæðanna við þýsk kvæði um sama efni
skyldi ekki vera gerð ítarlegri skil.
Ekki er laust við að annar tískumóri
af svipaðri ætt skjóti fram glyrnunum
hér og þar annars staðar: það er sú til-
hneiging að draga í efa fyrri tímasetn-
ingar og telja verkin helst lítið eldri en
elstu handrit. Þannig er því varpað fram
(1,311), að „Þorgils sögu skarða" og
„Sturlu þætti“ hafi verið bætt inn í Sturl-
ungu á 17. öld. Hingað til hafa menn
talið að þessir textar hafi verið til staðar
í Reykjarfjarðarbók ffá miðbiki 14. ald-
ar, öðru aðalhandriti Sturlungu sem nú
er að mestu glatað og einkum þekkt af
afritum. Kenningin er því nýstárleg, og
þarfnast rökstuðnings: myndi hún
breyta hugmyndum manna um upp-
runa Sturlungu, ef sönn væri. Annars
staðar stendur: „því má þó ekki gleyma
að obbinn af konungasögum er ritaður
eftir að íslendingar játast undir vald
Noregskonunga og landið verður hluti
af Noregsveldi" (1,400), og verð ég að
viðurkenna að mér er ekki ljóst hvað
verið er að segja með þessu. „Heims-
kringla“ var samin aldarfjórðungi eða
svo áður en íslendingar sóru Hákoni
gamla eið, þær konungasögur sem bæði
hún og „Morkinskinna" byggja á eru
enn eldri, sama máli gegnir um Ólafa-
sögur, og Sverris saga ber með sér að vera
rituð meðan enn voru á lífi sjónarvottar
atburðanna. Þannig eru langflestar
frumlegar konungasögur skrifaðar á
þjóðveldistímanum, meðan íslendingar
voru ekki háðir konungsvaldi og gátu
þess vegna haff sjálfstæða skoðun, — og
hjá því verður ekki komist að gera ráð
fyrir fjölda handrita sem glatast hafa
með öllu. Ef ofangreind setning á hins
vegar við samsteypurit og uppskriftir
þeirra, er hún sönn, en þá er um annars
konar ritstörf og annars konar áhuga að
ræða en þann sem stóð að baki frumlegu
sögunum, hvort sem hann var þáttur í
að boða eyjarskeggjum réttar hugmynd-
ir um konungsvaldið eða ekki (sjá s. st.).
Eins og setningin stendur er hún hæpin
og alla vega of ágripskennd, og hefði
þurft að auka málið. I þessu sambandi
hefði t.d. mátt minna á, að „Konungs-
skuggsjá", sem virðist hafa fengið góðar
viðtökur í Noregi þegar hún var rituð,
féll þar í gleymsku á 14. öld og var ekki
lengur skrifuð upp, en þá fengu íslend-
110
TMM 1994:3
J