Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Page 75

hreinlega of ólíkar kvikmyndum sem miðill, jafnt hvað varðar eiginleika,
framleiðslu og umhverfið þar sem þeirra er notið. Af þessum sökum er það
ýmsum annmörkum háð að endursegja bókmenntaverk í kvikmynd. Virg-
inía Woolf hélt því fram að „bandalag“ bókmennta og kvikmynda væri
„óeðlilegt“ og að „útkoman væri hörmuleg“ (Beja 78). Sú skoðun er þó að
mínu mati röng. Bókmenntir má ekki aðeins endursegja, heldur má kalla
kvikmyndir gerðar eftir bókum sjálfstæð listaverk sem ekki þarf endilega að
réttlæta út frá sjónarhóli þeirrar bókar sem var endursköpuð. Til þess að
forðast bókmenntalega hlutdrægni er því nauðsynlegt að hafa í huga að hjá
breytingum verður ekki komist. Kvikmyndina verður að samþykkja á hennar
eigin forsendum, því að sem miðill hefur hún bæði kosti og galla.
Þar sem kvikmynd er yfirleitt ekki lengri en 1 1 /2 til 2 tímar er form hennar
knappara en skáldsögunnar. Af þessum sökum halda ýmsir því fram að
nóvellan og smásagan séu betur fallnar til endursagnar. I kvikmynd er ekki
hægt að leyfa sér sömu útúrdúra og oft einkenna skáldsögur. Til þess að gera
söguna markvissari hafa flestar aukafléttur og jaðarpersónur verið felldar
niður og hið sama má segja um ummæli höfundar. 1 kvikmyndahandritinu
af Sölku Völku hefur þannig báðum prestunum verið sleppt og hið sama má
segja um lækninn, Jukka, litla bróður Sölku, Svein Pálsson, Sveinbjörgu,
Gústu dóttur Bogesens, Magnús bóka, Kristófer Torfdal, Kláus Hansen og
íjölmarga aðra. Skoða verður gaumgæflega allt það efni sem fellt er út þar
sem það segir til um hversu trú kvikmyndin er efni og boðskap skáldsög-
unnar.
Einnig ber að hafa í huga hinn gífurlega kostnað sem felst í töku kvik-
myndar. Fjárskortur getur valdið því að fallið er frá því að mynda senur sem
eru dýrar, tímafrekar, eða erfiðar í töku. Kvikmyndagerðarmenn freistast líka
oft til þess að breyta söguþræði í von um að það auki vinsældir mynda. Oftast
er þetta gert til að leggja áherslu á átök, íburð og ást. Sem dæmi má nefna,
að í kvikmyndinni Sölku Völku er ástarsagan í forgrunni á kostnað pólitískrar
ádeilu. Ritskoðun getur einnig átt stóran þátt í niðurfellingu efnis. Fólk
hneykslast fremur yfir því sem það sér, en því sem það les. í kvikmyndinni
Sölku Völku er til dæmis ekkert minnst á kynkulda Sölku og fóstureyðingu
Guju.
Flestir eru sammála því að kvikmyndir miðli illa flóknum hugmyndum,
sálarástandi og alhæfingum. Svo vitnað sé í George Bluestone, þá „er hægt
að álykta um hugsun í kvikmynd, en ekki sýna hana beint“ (Giddings 19).
Kvikmyndagerðarmaðurinn verður því að ákveða hvort skáldverk það sem
hann vill mynda, henti vel til endursagnar. Langar skáldsögur með flókinni
uppbyggingu og torskiljanlegum hugmyndum verða ekki auðveldlega kvik-
myndaðar. Kvikmyndamál skortir ýmsa margræðni bókmenntamáls, en það
TMM 1994:3
73