Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Side 34

Árni Sigurjónsson:
Leiðarsteinn Níelsar skálda
Níels Jónsson, kallaður skáldi, var sjálfmenntaður bóndi og vinnumaður í
Skagafirði á fyrri hluta 19. aldar. Hann var sérkennilegur í háttum og verður
varla talinn mikið skáld. Hins vegar var Níels heimspekilega sinnaður, sem
sjá má af kveðskap hans um trúarleg efni, svo sem „Næturfælu“, sem hann
skrifaði gegn „Njólu“ Björns Gunnlaugssonar. Hitt er ekki síður merkilegt
— og það er tilefni þessarar greinar — að Níels skrifaði skynsamlega um
bókmenntir, og mætti jafnvel kalla hann einn af frumherjum íslenskrar
bókmenntafræði.
Ævi Níelsar og persóna
Níels Jónsson er talinn fæddur árið 1782 á Flugumýri í Skagafirði. I manntali
árið 1801 er hann sagður til heimilis hjá foreldrum sínum að Frostastöðum
í Skagafirði.1 Ekki höfðu þau Jón og Þuríður ráð á að setja son sinn til mennta
en ljóst má telja að Níels hafði góðar gáfur og mikla þrá til menntunar. Nær
þrítugu kvæntist hann sér tíu árum eldri konu, Sólveigu Ólafsdóttur, sem
Gísli Konráðsson segir að hafi verið „svarri mikill“ — „geðvargur“ segir
önnur heimild. Símon Dalaskáld kýs sömuleiðis að hallmæla kvonfangi
þessu í laglegu erfiljóði um Níels með svofelldum orðum: „Giffist ungur
gribbu hann, / grimmur hófst þá vandi, / tólf og árin vera vann / vondu í
hjónabandi“ (168).
Níels og Sólveig bjuggu að Brekkukoti hjá Dýrfmnustöðum og voru hjá
þeirn tveir synir sem Níels átti fyrir. Slitu þau samvistum eftir sex eða sjö ára
búskap. Eftir það festi Níels ekki aftur ráð sitt en eignaðist þó tvö eða þrjú
börn auk þeirra sem hann átti fyrir. Eftir þetta er Níels kaupamaður, smiður
og flakkari, og gerðist hann svo læknir og yfirsetumaður á efri árum. Níels
hagnaðist svo á heilbrigðisþjónustu þessari að hann gat keypt sér jörð,
Selhóla í Gönguskörðum vestan Sauðárkróks, en jarðir í þeirri sveit eru nú
allar í eyði. Þarna andaðist Níels árið 1857.
Símon Dalaskáld ber mikið lof á Níels skálda í kvæðinu sem fyrr var getið,
32
TMM 1994:3
J