Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Síða 31

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Síða 31
má sögum Sigurjóns, því þar eru menn metnir eftir „ærgöfgi", sá þykir mestur sem flestar á ærnar (II, 33). Réttmætt hatur? Þórbergur Þórðarson var helsti jafnaðarmaður þriðja áratugarins af rithöf- undum, og kannski má segja að Sigurjón Jónsson og Theódór Friðriksson hafi komið þar næstir. Mestur er ákafi þessara höfunda gegn vondum kaupmönnum og bankavaldinu, en margir fleiri fá auðvitað á baukinn í leiðinni. En enginn þessara þriggja manna býður upp á lausn sem féll í þann jarðveg sem skapaðist eftir 1930, með kreppuárunum. Þórbergur reyndi að halda því fram í lengstu lög að kratar og kommúnistar ættu samleið, en reyndin varð önnur. Sigurjón virðist vera sama sinnis, enda komu fyrrnefnd- ar bækur þeirra út fyrir miðjan þriðja áratuginn þegar sérstaða kommúnista var varla orðin ljós. Jafnaðarmenn réðust fyrst gegn kaupmönnum og bönkum, en það kom í hlut Halldórs Laxness um og eftir 1930 að færa út kvíarnar yfir á svið frumframleiðslugreina, því hann beindi spjótum sósí- alista að útgerðar- og sveitaauðvaldinu. Halldór lagði áherslu á að jafnaðar- stefna snerist um vísindalegt og hagkvæmt þjóðskipulag en ekki um vonda eða góða einstaklinga. Ef maður veltir fyrir sér Ingólfseðlinu og Hjörleifseðlinu í sambandi við Lífog blóð (1928), helstu sögu Theódórs Friðrikssonar frá þriðja áratugnum, má segja að hetjur hans séu Ingólfsmenn, rétt eins og hetjur Sigurjóns Jónssonar. Kappinn Stevenson sem kemur frá Ameríku og reisir fátæklinga við á „Ósnum“ í sögu Theódórs er dæmigerður einlyndur maður, marksæk- inn í hefndarþorsta sínum; hann á kaupmanni staðarins grátt að gjalda. Og kannski má segja að hegðun kaupmanns og sonar hans minni á marglyndu manngerðina, þeir eru ekki ýkja stefnufastir, og þeir eru kvensamir, en umfram allt eru þeir þó ósvífhir og illa innrættir. Aflvakinn í sögu Theódórs er hatrið, og hetjunni finnst í raun réttri að Brandur kaupmaður sé réttdræpur af verkum sínum, „Þetta er blóðhefnd,“ segir hann (bls. 100). Það voru nú ekki margir íslenskir höfúndar sem voguðu sér beinlínis að boða blóðsúthellingar á þessum bolsévísku árum; en Theódór styðst hér við kenningu Sigurðar Nordals um að kristnin hafi spillt eðliskjarna íslendinga og fyrirgefning verið sett í stað norrænnar hefndar (TF, 99). Árið 1925 hafði Sigurður sagt í ritdeilunni við Einar Kvaran að réttara væri að hata óréttlætið en sættast við það. En ekki virðist nú líklegt að Sigurður og skoðanabræður hans hafi hugsað sér að hinn nýrómantíski eða þjóðlegi haturshugur ætti að beinast gegn kaupmannastéttinni sérstak- lega, og er engu líkara en að Theódór sé hér að stríða þessum mönnum eða TMM 1994:4 29
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.