Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Side 32

senda kenningu þeirra til föðurhúsanna. Eða hverjir skyldu það hafa verið
sem Sigurður Nordal vildi alls ekki að fengju fyrirgefningu? Hvar var órétt-
lætið?
Harðnar á dalnum — kreppan mikla
Eins og ég hef rakið í bók minni, Laxness ogþjóðlífið 2 (1987), er það ekki
tilviljun að Halldór Laxness lætur framsóknarmanninn í Sjálfstæðu fólki
(1934-1935) heita Ingólf Arnarson Jónsson. Halldór var þarna að skrifa
sérstaklega gegn þeirri hugmynd að heldri menn hefðu numið ísland;
landnám felst að hans dómi í að yrkja jörðina í sveita síns andlitis en ekki í
því að komast til mannaforráða og láta þræla vinna verkin. En auk þeirra
atriða sem rakin eru í bók minni er vert að árétta sérstaklega tengsl Sjálfstœðs
fólksvið Fóstbrœður Gunnars Gunnarssonar og jafnvel þá persónuleikakenn-
ingu sem finna má í þeirri sögu og í fyrirlestrum Sigurðar Nordals, sem fyrr
var getið.
Einnig er gaman að bera Sjálfstætt fólk saman við sögur Sigurjóns Jóns-
sonar. Ingólfur Arnarson Jónsson er þorpari í líkum skilningi og Jón á Grund
hjá Sigurjóni Jónssyni. Hann barnar saklausa stúlku (Rósu) eins og Jón
(Láru) og kemur faðerninu á annan (Bjart) eins og Jón (á Áskel). Báðir eru
þeir synir vel stæðra héraðshöfðingja. Báðir príla upp mannfélagsstigann og
enda sem ráðherrar í Reykjavík.
En mjög athyglisverð breyting er frá Sigurjóni til Halldórs — eða frá
fullveldisárunum til kreppuáranna: Þessi upprennandi flautaþyrill og þjóð-
arleiðtogi er í eldri sögunni Hjörleifsgerðar, en í þeirri yngri er hann aftur á
móti Ingólfsgerðar. Af hverju skyldi þessi munur stafa?
Svarið liggur að nokkru leyti í ofansögðu. Hjörleifsgerðin var auðveld
bráð. Það var tiltölulega létt verk að setja út á lífsstíl hins marglynda,
mannsins sem reikar frá einu í annað og vantar alla stefnufestu. Gunnar
Gunnarsson hélt líka áfram að skrifa á fjórða áratugnum lofgerðir um
Ingólfsgerðina, svo sem í Jord og Hvide-Krist, hinn ákveðna, tiginmannlega
og trúaða foringja. Það var auðvelt að ráðast á ræfilinn Hjörleif, fljótfæran
og hálfvitlausan.
En Ingólf?!! Vogaði einhver sér að deila á hetjuna góðu, sjálft upphaf og
frumtákn íslensku þjóðarinnar? Var það yfirleitt hægt?
—Já. Það gerði Halldór Laxness í Sjálfstæðu fólki.
Þar vegur Halldór á þeim stað í fylkingu íhaldsmanna sem hún var þéttust
fyrir, vegur að þeim sem fram að því hafði verið talinn svo góður og
pottþéttur, tiginn og traustur, með festulegt augnaráðið, elskaður af hjúum,
bóndinn, landneminn — höfðinginn.
30
TMM 1994:4