Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 49

ættarhroki og stéttarhroki og allur þessi hroki er á sömu nótum og þjóð-
remban — en hún er háskalegust af þessu öllu.
Við þeim ósköpum er það svar helst að ítreka það sem áður sagði:
þjóðernishyggja er ekki fastur hryggjarliður í skrokk sögunnar, hún er
breytileg staðreynd, hana má hafa til ills og góðs.
Þjóðernishyggjan sem þjóðríkin vissulega rísa á, hún kemur með fullum
krafti til sögu þegar einveldi kónga og keisara víkur fyrir þingræði. Það
kemur eyða í sálarlífið þar sem áður trónaði vor allranáðugasti arfakóngur,
hana verður að fylla með hollustu af nýjum toga er snýst um „la nation“, um
þjóðina. Og það er vafalaust af hinu góða. Þjóðernishyggjan sundraði stór-
veldum eins og Austurríki-Ungverjalandi og hún sameinaði sundraðar þjóð-
ir eins og Itali. Þjóðernishyggjan tengist og því að lýðræði og menntun hafa
aukist, ekki síst því að stjórnmálamenn verða að tala við kjósendur á máli
sem þeir skilja. Alþýðumenntun verður til að hleypa miklu kappi í kinn
þjóðernissinnum: smáþjóðamenn vilja skóla á sínu máli, stórþjóðir sem
drottna yfir smærri þjóðum (t.d. Frakkar eða Rússar) reyna að sínu leyti að
nota almenna skóla til að gera sínar tungur allsráðandi í ríkinu.
Þjóðernishyggja kemur með ýmsum hætti inn í stéttaátök og flokka-
mynstur. Þjóðernishyggja gat verið hugmyndafræði borgarastéttar sem var
að koma á sinni nasjónalökónómíu og vildi finna sér í henni vörn gegn
samkeppni frá þeim ríkjum sem lengra voru komin. Þjóðernishyggja var
stundum tæki í höndum yfirstétta, svipa sem beitt var heima fyrir á alþýðu-
hreyfingar, sem veifuðu rauðum fána alþjóðahyggju: Öreigar allra landa
sameinist! Þjóðernishyggja var einatt hugmyndafræði smáborgarans, smá-
bóndans, sem leituðu í henni að vörn gegn ýmsum óþægilegum fyrirbærum
nútímans. Þjóðernishyggju var beitt fyrir vagn hins fasíska yfirgangs sem
ætlaði í heimsstyrjöldinni síðari að koma á „nýskipan mála“ í allri Evrópu.
En það var svo baráttan við þann sama fasisma sem gerði hina róttæku að
þjóðernissinnum og kom á merkilegri samstillingu rauða fánans og þjóð-
fánans: Franskir jafnt sem danskir og slóvakískir andspyrnumenn mættu
aftökusveitum hernámsliðsins með vígorðum um föðurlandið og bylting-
una.
Nú á dögum eru þeir ríku alþjóðasinnar, enda er það þeim í hag að geta
hlaupið milli landa með fé sitt eins og þeim sýnist, án tillits til þarfa
heimaríkisins og án þess að skattayfirvöld einstakra ríkja fái rönd við reist.
Þjóðernishyggja færist um leið í vaxandi mæli til þeirra sem verr eru settir,
sem eiga hvorki aura né akkúrat þá sérhæfðu menntun sem leyfir þeim að
nýta þau „tækifæri“ sem alþjóðlegt fjármagnsfrelsi gefur — en reyndar
aðeins tiltölulega fáum.
TMM 1994:4
47