Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Page 56

Sambærileg lífskjör
Nur der verdient sich Freiheit wie das Leben
Der taglich sie erobern muss
Goethe
Æ hvaða íjas er þetta, kunna einhverjir að segja. Maður étur ekki menningu.
Aðalatriðið er að hér séu sambærileg lífskjör á við aðrar þjóðir. Ef við höfum
ekki sömu lífskjör og þær, þá fer fólkið burt.
Þetta er ótrúlega algeng þula. Þeir sem fara með hana gleyma því að
íslendingar búa reyndar við ágæt kjör, eins þótt reiknað sé í neyslustigi einu
saman og engu öðru. Þeir gleyma því að íslendingar hafa fyrr og síðar starfað
í útlöndum um lengri eða skemmri tíma, komið og farið og komið aftur. Þeir
gleyma því líka að þótt allir vildu nú hlaupa úr landi til að búa við ódýrari
skinku og bjór, þá komast ekki nema fáir og færri en oft áður, ef í það væri
farið — af þeirri einföldu ástæðu að allt um kring er nú mikið og vaxandi
atvinnuleysi sem enginn telur líkur á að úr dragi.
Ég nefni verð á skinku og bjór (og mætti bæta gallabuxum við) —
landflóttaþulan leggur nefnilega feiknalega þröngan skilning i lífskjör, hún
hugsar um kaupmátt fyrst og síðast. Nú hafa íslendingar verið duglegir við
að kaupa allan skrattann, neyslustigið er hátt — og þessi kaupgeta er líka
tengd sjálfstæðinu og því fullveldi sem hefur um skeið tryggt okkur yfirráð
yfir góðum fiskimiðum. En hitt er alveg rétt: það mun alltaf kosta þó nokkuð
að búa á íslandi — ef aðeins er reiknað í krónum og aurum. Smæð mark-
aðarins, fjarlægðir, dreifð byggð, stutt sumar — allt leggst á eitt um að gera
vörur og þjónustu tiltölulega dýrari en víðast hvar annarsstaðar. Og áður en
menn þykjast ætla að bæta úr þessum kaupmáttarvandræðum með því að
láta fullveldið lönd og leið, þá er rétt að muna það að það verður alltaf
„dýrara“ að búa á íslandi en í suðlægari, fjölmennari og þéttbýlli löndum.
England er enginn smámarkaður og verslunarfrelsið víst alveg nóg — samt
er vitað að mjög verulegur munur er á smásöluverði þar og í Bandaríkjunum.
Einatt um 50%. 15% munur er á matvælaverði milli þessara landa. Vegna
þess að stærð hins bandaríska markaðar er slík að kaupmenn fá þar magn-
afslátt sem breskir kollegar geta ekki látið sig dreyma um. Hvað þá íslenskir.
Að vera þjóð, sagði Renan, það er „un plébiscite de tous les jours“,
atkvæðagreiðsla upp á dag hvern. Sá sem vill vera íslendingur hlýtur með
einum eða öðrum hætti að standa utan við þann hugsunarhátt sem ríkir á
markaðstorgi. I staðinn tekur hann mark á þeim gamla og góða slagara sem
segir: „the best things in life are free“. Jökullinn er ókeypis, íslenska er okkur
gefin, sjóður bóka og minninga stendur opinn, fámennið er heillandi brýn-
54
TMM 1994:4