Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Side 60

með yfirþyrmandi „helgislepju", þá mundi það sýnast óþarft að mæla með
því og kostum þess eins og hér er reynt að gera. En því er ekki að heilsa, öðru
nær. Helgislepjan er annarsstaðar: hún eltir fjölmiðlastjörnur eða þá sam-
evrópska hagræðingargúrúa sem fjölmiðlarar góna upp á eins og þeir hefðu
fengið heilagan anda í sófann til sín. Það er heldur engin brýn þörf á því nú
um stundir að hamast gegn þjóðríkinu í nafni listrænnar afhjúpunar á
„sjálfsmynd þjóðarinnar". Margir menn ágætir hafa stungið á blöðrum
sjálfsánægjunnar á seinni árum og rækt þar með skyldur hvers samfélags til
hlífðarlausrar sjálfskoðunar.
Hitt skiptir meiru nú og hér: Straumurinn í umræðunni er allur í þá veru
að tala um sjálfstæði, fullveldi, þjóðerniskennd sem eitthvað sem einu sinni
var, en er nú úrelt, vafasamt, til trafala, ef ekki beinlínis skaðlegt. Það er blátt
áffam mikil þörf á að ganga gegn þeim straumi, þeirri síbylju, því málatil-
búnaður allur er með þeim hætti að hann grefur undan þeim tilverurökum
sem þessi smáþjóð hefur lengi stuðst við. Við þurfum blátt áfram að muna
og vita að það er alltaf um fleiri en einn kost að velja í okkar tilvistarefhum.
Ella er ónýtt allt okkar hjal um lýðræði og upplýsingu, og í staðinn kemur
daufleg félagsleg forlagahyggja: Það er engin leið önnur.
Það eru gömul og ný sannindi að menn verði að berjast fýrir frelsi sínu,
sjálfstæði og öðru því sem gott hefur verið talið, upp á hvern dag. Goethe fer
með þá hugsun í kveðjuorðum Fausts til heimsins. Ekkert gerist af sjálfú sér.
Renan minnti á, að þjóðartilvera er val sem menn standa frammi fýrir á degi
hverjum. Smáþjóð getur síst af öllu hangið í þeirri lötu bjartsýni sem segir:
Hvenær hefur ekki allt reddast? Tékkneski rithöfúndurinn Milan Kundera
hefur komist svo að orði:
„Sú spurning: að vera eða ekki, er án afláts borin upp við litla þjóð.
Fullveldi hennar er henni átak án afláts, viðfang, barátta. Aðeins sú þjóð sem
þráir það af ástríðu að vera hún sjálf, lifa á sinn hátt, aðeins stolt þjóð sem
lítur á sérstæða tilveru sína sem þá einu tilveru sem til greina kemur, á það
skilið að vera til og lifa og aðeins slík þjóð lifir af‘.
Umfjöllun Isaiah Berlins um Herder má finna í „The Crooked Timber of Humanity",
Vintage Books, New York 1992 ( m.a. bls 10 og áfram)
ívitnanir í Mill, Kautsky, Griffiths eru í bók E. J. Hobsbawns: „Nations and Nationa-
lism since 1780“ Cambridge University Press 1992. (bls 34-36).
Ummæli Milans Kundera er að finna í bók eftir Philippe Oyhamburu: „L’irréducti-
ble phénoméne basque“, Paris 1980 (bls 78)
58
TMM 1994:4