Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Page 67

Strax hér fær sjálfstæðisbaráttan sinn sess sem kjarni þjóðarsögu 19. aldar,
rakin frá júlíbyltingunni í Frakklandi 1830 ogaðeins rofin með innskotsköfl-
um um skólana og íjárkláðann. Sagan er að vísu ekki komin alveg í þá mynd
sem hún hefur fengið í hverri yfirlits- og kennslubókinni eftir aðra allt fram
á okkar dag. Baldvin Einarsson er ekki nefndur og ekki Fjölnir eða Fjölnis-
menn sem hópur manna. Hins vegar er til dæmis áhrifunum frá febrúarbylt-
ingunni 1848 og afnámi einveldis í Danmörku lýst þannig „að svo mátti kalla,
að þjóðin öll vaknaði af dvala, er hún heyrði um frelsisheityrði konungs
getið, og beiddi þess í einu hljóði, að ísland fengi stjórnarbót, sem ákveðin
væri á þingi í landinu sjálfu . . ,“13 Hér eru endalok þjóðfundarins líka
sviðsett eins og löngum hefur verið gert síðan:14
Þá er konungsfulltrúi sá, að hann fékk engu til vegar komið, og að
þingmenn fóru sínu fram, tók hann það ráð, að segja fundi slitið,
áðr en frumvarpið yrði til lykta leitt. Þessu undu þingmenn hið
versta; og er þeir konungsfulltrúi og forseti géngu úr sætum sínum,
þá stóð Jón Sigurðsson upp, sem þá og síðan hefir verið forvígis-
maður þeirra, er krafið hafa sjálfsforræðis landinu til handa, og
mælti: „Eg mótmæli í nafni konungs og þjóðarinnar þessari aðferð,
og áskil þinginu rétt til, að klaga til konungs vors yfir lögleysu
þeirri, er hér er höfð í frammi“. Sögðu þá þingmenn nálega í einu
hljóði: „Vér mótmælum allir“.
Sögu íslendinga fyrir daga sjálfstæðisbaráttunnar segir séra Þorkell líka í
megindráttum sem sögu af átökum íslendinga við útlent vald, spunnum
saman við átök um að öðlast rétta trú. Þetta kemur skýrast fram í lokaorðum
bókar hans:15
Vér höfum þá, þó að stutt sé, farið yfir æfiferil þjóðar vorrar. Kjör
hennar hafa á stundum verið þrautakjör, og er það eigi orsakalaust.
Víkingsandi, virðingarleysi fyrir lögum, eigingirni höfðingja og
almenn siðaspilling tætti sundr þjóðveldið og steypti því að lokum.
Villumyrkr katólskunnar ásamt því, að æðstu embætti landsins
vóru þá vanalega skipuð útlendingum, slökkti hér Ijós menntun-
arinnar; yfirdrottnun hins katólska klerklýðs, einkum harðræði
hinna illu og eigingjörnu útlendu byskupa drap mjög niðr dug og
dáð landsmanna. Þá kom siðbótin og hratt um koll klerkaveldinu,
en þótt hún að sumu leyti leysti menn frá hinni andlegu áþján, þá
batnaði eigi hinn líkamlegi hagr þjóðarinnar. Hið útlenda kon-
ungsveldi tók nú við fýrir alvöru og varð samtaka harðindum og
landplágum í því, að eyða velmegun og kröptum landsins, og lagði
að lokum á smiðshöggið með því að selja landið á vald hinum
eigingjörnu og harðdrægu einokunarkaupmönnum, en grimm
TMM 1994:4
65