Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 68

lög og ófrelsi í flestum greinum lögðust yfir þjóðina með feiknar-
fargi ótta og skelfingar. Nú er þessu breytt, þjóðin hefir nú öðlazt
ffelsi nálega í öllum efnum, og það er sannfæring vor, að eigi hafi
hagr hennar opt verið betri en nú, er á allt er litið; það er sannfær-
ing vor, að frelsið muni framvegis færa henni sælli og betri tíma,
en þá, er liðnir eru yfir hana, en til þess að svo verði, þurfum vér
að hugsa og breyta sem frjálsir menn. Hver fyrir sig þarf að hafa
það hugfast, að hann með guðsótta, ráðvendni og atorku í stöðu
sinni á að stuðla að ff amförum, heill og hamingju ættjarðar sinnar,
en að guðleysi, dáðleysi og siðaspilling hvers einstaks tálmar fram-
förum þjóðfélagsins. Ef vér og niðjar vorir elskum þetta land og
neytum krapta vorra því til gagns og framfara, þá mun drottinn
farsæla þjóð vora, og ókomnar aldir verða henni lukkusælar, og
með þeirri von viljum vér enda bækling þenna.
Ég er ekki viss um að Þorkell Bjarnason sé upphafsmaður þessarar myndar
af sögu íslendinga; um hana hafði auðvitað margt verið skrifað áður, eftir
að frelsishugmyndin var leidd til öndvegis á íslandi. En hér höfum við í fyrsta
sinn á prenti ákvörðun um hver sé sá kjarni þjóðarsögunnar sem fyrstur eigi
að ná inn í sálir ungra íslendinga.
Þeir sem næstir skrifuðu íslandssögur handa börnum tóku í meginatrið-
um upp sögukjarna Þorkels. Fyrstur var Halldór Briem, kennari á Möðru-
völlum og síðar bókavörður á Landsbókasafni. Hans Ágrip af Islandssögu
kom út 1903 og er lítið annað en dálítið stytt endursögn á bók Þorkels, með
sömu tímabilaskiptingu, sömu efnisatriðum í sömu röð og víða nauðalíku
orðalagi.16
Loks má segja að sjálfstæðisbaráttusagan til 1874 birtist fullsköpuð í
Stuttri kenslubók í íslendinga sögu handa byrjendum eftir Boga Th. Melsteð
árið 1904. Þar hefst sjötta tímabil íslandssögunnar 1830 og er einkennt með
heitinu „Frelsisbarátta". Fyrsti kafli þess heitir „Endurreisn alþingis“, þar sem
Baldvin Einarsson er kominn á sinn stað, sá næsti „Fjölnir og Jónas Hall-
grímsson“, sáþriðji „Jón Sigurðsson og stjórnarskipunarmálið tO 1851“ Eini
kaflinn sem ekki fjallar um stjórnskipunarmál er um verslunarfrelsið 1855.
Nú er fjárkláðafaraldurinn aðeins nefndur í tveimur línum og fær ekki
lengur að fleyga sögu frelsisþróunarinnar.17
Það er óþarfi að rekja feril þessarar sögu í hverri námsbókinni eftir aðra.
Aðeins skal tekið fram að ég mun einna síðastur manna hafa skráð hana í
námsbókarkver sem kom út árið 1988. Mín saga er talsvert lágstemmdari í
orðalagi en saga Boga Th. Melsteð, en efnið er í meginatriðum það sama.18
66
TMM 1994:4