Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 86

fyrirtækjasamsteypa þar sem hver höndin virðist stundum vera upp á móti
annarri og menn stefna hver að sínum markmiðum, án þess að skeyta um
markmið annarra eða langtímamarkmið þjóðarinnar. Vandinn hér er því sá
að sjá fyrir sér ísland framtíðarinnar á sviði atvinnulífs og framleiðslu þeirra
gæða sem við þurfum til að lifa. í þessum efnum eru þegar á meðal okkar
kröftugar ímyndir sem við þurfum að taka afstöðu til og gera upp við okkur
hvort og þá hvernig við viljum láta stýra skipulagi og framkvæmdum þjóð-
arinnar. Ein ímyndin er sú að ísland sé og hljóti að verða um ókomna tíð ein
öflugasta verstöð heims. Og rök þessarar ímyndar eru vissulega sterk: Við
eigum velmegun þjóðarinnar að þakka togaraflota og framleiðslu sjávaraf-
urða. Önnur ímynd er sú að Island sé og eigi að vera orkustöð sem framleiði
rafmagn til stóriðju hérlendis og einnig til útflutnings. Þessi ímynd hefur
þegar sett mjög mark sitt á þjóðfélagið því mestu sameiginlegu fjárfestingar
okkar hafa einmitt verið í orkuverum og við höfum jafnframt eignast hóp
manna með mikla sérþekkingu til slíkra framkvæmda. Þriðja ímyndin sem
ég vil nefna er sú að ísland verði ráðstefnu- og fundasalur fyrir fjölþjóðaþing
og hópa af öllu tagi sem leita að friðsælum stöðum til að ræða mál sín og
kynnast nýjum veruleika.
Ég hef ekki nefnt þessar framtíðarímyndir hér í því skyni að vega þær og
meta, heldur eingöngu sem dæmi um þá heildarsýn sem við þurfum á að
halda til að áforma framtíðina og skipuleggja rekstur þjóðfélagsins í heild
sinni. Sjálft menntakerfi þjóðarinnar þarf að laga að þeirri framtíðarsýn sem
við gerum okkur um það á hverju við ætlum að lifa og hvernig við ætlum að
skipuleggja líf okkar í landinu og ekki síst að halda landinu í byggð. Ég get
þó ekki látið hjá líða að nefna efasemdir bæði um verstöðina ísland og
orkuverið ísland. Ég geri það ekki af því ég vilji draga úr þýðingu sjávarútvegs
eða raforkuvera, heldur vegna þess að þessar ímyndir eru alltof einhæfar til
þess að geta samhæft þjóðarviljann þegar til lengdar lætur. Við viljum sjá
fyrir okkur miklu fjölhæfara þjóðfélag á sviði athafna og sköpunar en þær
bjóða upp á. Við viljum til að mynda sjá ísland fyrir okkur sem miðstöð
vísinda og lista í vissum greinum, þangað sem leitað verði til okkar vegna
þess að við höfum eitthvað að gefa heiminum af því sem við sköpum í
vísindum og listum. Þröngsýni okkar á þessu sviði kann þegar að hafa valdið
óbætanlegum skaða af því við höfum ekki hlúð að hæfileikum manna eða
skirrst við að skapa afburðafólki skilyrði til verka hér á landi af eintómum
asnaskap eða skilningsskorti á gildi sköpunar í vísindum og listum. Hvernig
við fjárfestum og skipuleggjum okkur á þessum sviðum á næstu árum og
áratugum kemur vafalaust til með að ráða úrslitum um það hvort þjóð-
menning okkar muni endurnýjast og lifa af í þeirri miklu menningarsam-
84
TMM 1994:4