Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Side 45

AUGNARÁÐ ELSKENDANNA
í stuttu skáldsögunum tveimur verður umtalsverð breyting að þessu leyti.
Ekki er nóg með að hlutur draumsins aukist, eða verufræðileg staða persóna
og viðburða verði í það minnsta óvissari, heldur er sífellt gerður minni
greinarmunur á draumi og veruleika. Meðan hugmyndir sem sprottnar voru
úr hugarheimi sögumannsins smeygðu sér inn í drauma Veru sofandi í Með
hægð gerðust tvær sögur á sama stað þá sömu nótt: annars vegar var sögð
saga af skordýrafræðingum á ráðstefnu í nútímanum, hins vegar saga eftir
Vivant Denon frá 18. öld. Þó var nokkur greinarmunur gerður á þessum
tveimur sögum.Vissulega kom að því að „raunverulegi“ heimurinn og
„óraunverulegi“ heimurinn snertust, þegar þeir Vincent og riddarinn hittust,
en sá fundur var fremur hverfull og átti sér aðeins stað í morgunsárið; þar
með lauk skáldsögunni.
í Óljósum mörkum er gengið mun lengra í að blanda þessum tveimur
heimum saman. Nú er heimunum ekki stillt upp hlið við hlið, heldur breytist
hér einn heimur smám saman í annan heim, „raunveruleikinn“ fer á flot fyrr
en varir, hann rekur yfir á svið draumsins (eða til að vera ögn nákvæmari,
svið martraðarinnar). Lesum aftur fyrstu blaðsíðurnar í skáldsögunni:
strandhótel, baðströnd krökk af fólki, kona er þangað komin og bíður
elskhuga síns. Allt er í rauninni ósköp „eðlilegt“. Lesum nú lokþessarar sömu
skáldsögu: undarleg nótt í húsi í Lundúnum þar sem rauðar gardínur hafa
verið dregnar fyrir glugga, fólk í hamslausum og draugalegum hópsamför-
um, dyr eru negldar aftur, nakin kona sem veit ekki lengur hvað hún heitir
felur sig inni í kústaskáp, og á sama tíma stendur staurblankur maður úti á
götunni fyrir framan húsið og öskrar. Þetta er hrein vitfirring, heimur þar
sem viðteknar hugmyndir um „raunveruleikann“ eiga ekki lengur við.
Hvernig fór allt úr böndunum milli þessara tveggja kafla? Hvað gerðist?
Hvað kom fyrir persónurnar? „Og á hvaða tímapunkti,“ spyr sögumaðurinn,
„leystist líf þeirra upp í þessa andstyggilegu hugaróra? [. . .] Hvenær ná-
kvæmlega varð raunveruleikinn að óraunveruleika, veruleikinn að draumi?
Hvar voru mörkin? Hvar eru mörkin?“2
Eitt af því besta við skáldsöguna er að spurningunni er ekki svarað, hún
er stöðugt látin liggja í loftinu ef svo má segja. Frásagnarhættirnir eru felldir
svo fullkomlega saman, hvor inn í annan, að lesandinn áttar sig skyndilega
á því að hann er lentur inni í miðjum draumaheimi, en getur ekki sett fingur
nákvæmlega á hvenær eða hvernig sá draumur hófst, og ekki einu sinni hvort
hann hafi byrjað yfirleitt, því ferðin ffá einum heimi til annars gerðist svo
mjúklega og átakalaust. „Hvar eru mörkin?“ Vissulega. En einnig mætti
spyrja: eru til mörk, staður þar sem venjulegur raunveruleiki endar og
vitfirring tekur við? Hvergi hafa þau verið eins klárlega á reiki og í þessu verki
Kundera.
TMM 1997:4
43