Morgunblaðið - 25.04.2015, Qupperneq 67

UMRÆÐAN 67
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. APRÍL 2015
Barátta um kaup og
kjör stendur yfir á al-
mennum vinnumarkaði.
Fulltrúar Starfsgreina-
sambandsins (SGS)
hafa kynnt launakröfu
fyrir umbjóðendur sína,
að lágmarkstaxtar
hækki í 300 þúsund
krónur innan þriggja
ára. Í dag eru lægstu
taxtar rétt 200 þúsund
krónur og flestir hópar
með samningsbundna taxta eftir sjö
ára starf upp á 207.814 krónur til
222.030 krónur. Þetta eru laun fyrir
fullt starf á almennum vinnumark-
aði. Framkvæmdastjóri AGS, Drífa
Snædal, hefur sagt: „Framfærslu-
viðmið miðast við að fólk þurfi um
300 þúsund að lágmarki, með þann
pening er fólk ekki að leyfa sér neitt.
Mér finnst það vera á ábyrgð verka-
lýðshreyfingarinnar og mótaðila að
koma launum upp í það sem það
kostar að lifa og meira til“ (Frétta-
tíminn 20. –22.03.2015).
Það hlýtur að teljast sanngjörn
lágmarkskrafa að samið sé um laun
fyrir fullt starf sem duga fólki til lág-
marksframfærslu. Mér er það til efs
að krafa SGS upp á 300 þúsund
króna „brúttólaun“ dugi til fram-
færslu. Til lengri tíma litið hefur
raunin verið sú að laun á almennum
vinnumarkaði – hafa verið ákvörðuð
í kjarasamningum án þeirrar
ábyrgðar að þau dugi til framfærslu
í íslensku samfélagi. Það er meðal
annars ástæða þess að hópar vinn-
andi fólks búa við skort og fátækt!
Fátækt hefur viðgengist til
fjölda ára
Um langt árabil hafa láglaunahóp-
ar í íslensku samfélagi barist við
skort og fátækt. Það er ekki bara til-
komið eftir kreppuna 2008. Nið-
urstöður rannsóknarinnar „Fátækt
á Íslandi við upphaf nýrrar aldar:
Hin dulda félagsgerð borgarsam-
félagsins“ (Harpa Njáls, 2003 og síð-
ar), leiddi í ljós að við aldahvörf
(2000) voru hópar fólks á láglauna-
vinumarkaði og hópar lífeyrisþega
með svo lágar ráðstöfunartekjur að
fólk vantaði 27%-40% upp á að
tekjur dygðu fyrir lágmarks-
framfærsluviðmiði, þ.e. nauðsyn-
legum framfærsluþáttum til að kom-
ast af.
Árið 2005 hafði staða þessara
hópa lítillega batnað, en ennþá vant-
aði 20%-35% upp á að fólk hefði fyrir
lágmarksframfærslu. Þetta var m.a.
fólk við verslunarstörf, fiskvinnslu,
umönnun aldraðra, sjúkra, barna og
við ræstingar. Bæði Íslendingar og
fólk af erlendu bergi brotið var
margt illa sett og hafði ekki til hnífs
og skeiðar.
Raunhæfa launastefnu
hefur skort
Í aðdraganda kjarasamninga 2011
tók undirrituð út kjör og afkomu
hópa sem voru í hættu á að falla í fá-
tækt vegna lágra ráðstöfunartekna.
Viðmiðið var hvort fólk hefði lífeyri
og tekjur sem dygðu fyrir „skamm-
tímaneysluviðmiði“ velferðarráðu-
neytisins, viðmið framfærsluþátta
sem ráðuneytið hafði þá nýlega
kynnt og ætlaði að fólk kæmist af
með í skamman tíma. Niðurstöður
sýndu að launakrafa ASÍ 2011 – að
lágmarkslaun yrðu 200 þúsund
krónur 2014 – sú upphæð dugði ekki
fyrir „skammtímaviðmiði“ velferð-
arráðuneytisins 2011, það vantaði
20% upp á – hvað þá 2014 (Harpa
Njáls, Morgunblaðið 19.4. 2011).
Þetta viðmið ráðuneyt-
isins var 30% lægra en
dæmigert neyslu-
viðmið, sem byggðist á
meðaltalsneyslu á Ís-
landi, samkvæmt
neyslukönnun Hag-
stofu Íslands. Nið-
urstöður sýndu einnig
að umtalsvert vantaði
uppá að gildandi
grunntaxtar við
umönnun, versl-
unarstörf og lífeyr-
isgreiðslur dygðu fyrir útgjöldum
skammtímaviðmiðs. Velferðarráðu-
neytið fargaði þessu viðmiði. Eftir
standa neysluviðmið ráðuneytisins,
þ.e. dæmigert og grunnviðmið. (Sjá
töflu).
Dugar launakrafa
Starfsgreinasambandsins
til framfærslu 2015?
Segja má að krafa Starfsgreina-
sambandsins nú um 300 þúsund
króna lágmarkslaun sé ein fyrsta til-
raun verkalýðsfélaga til að tengja
launakröfu við framfærslukostnað.
Við skulum kanna nánar hvað eftir
stendur til ráðstöfunar þegar búið er
að draga skatta og skyldur frá 300
þúsund króna „brúttó“-launum. Af
þeirri upphæð fara 56.522 krónur í
staðgreiðslu til hins opinbera
(Reiknivél RSK: Skattur 107.424
krónur, mínus persónuafsláttur
50.902 krónur). Í lífeyrissjóð og stétt-
arfélag fara 15.000 krónur (5%). Af
300 þúsund króna kröfu SGS eru
228.478 krónur til útborgunar. Dugir
sú upphæð fyrir lágmarks fram-
færslu einstaklings?
Í töflunni eru útgjöld einstaklings
útfærð samkvæmt framfærslu-
viðmiði Umboðsmanns skuldara
(UBS), þ.e. viðmið framfærslu fyrir
einstaklinga í skuldavanda. Á heima-
síðu UBS segir að gera þurfi sér-
staklega ráð fyrir föstum liðum í
framfærslu, s.s. húsnæði, rafmagni
og fleiru. Framfærsluviðmiðin eru
ætluð til styttri tíma heldur en t.d.
dæmigerð viðmið velferðarráðuneyt-
isins.
Taflan sýnir að launakrafa SGS
upp á 300 þúsund krónur (228.478
nettó) dugar ekki fyrir framfærslu-
viðmiði umboðsmanns skuldara – það
vantar tæplega 83 þúsund krónur til
að endar nái saman.
Taflan sýnir einnig útgjöld ein-
staklings samkvæmt neyslu-
viðmiðum velferðarráðuneytisins:
Dæmigert viðmið og grunnviðmið. Í
skýrslu ráðuneytisins (2011) segir að
dæmigerð viðmið byggist á gagna-
safni Hagstofu Íslands um útgjöld
heimilanna og sýni hvaða lífskjör fjöl-
skyldur á Íslandi geta almennt veitt
sér. Dæmigert neysluviðmið er
hvorki talið lúxus- né lágmarks-
neysla. Samkvæmt launakröfu SGS
vantar einstaklinga 182.086 krónur
til að geta veitt sér dæmigert neyslu-
viðmið. Forsendur grunnviðmiða
byggjast á huglægu mati stýrihóps
sem ráðuneytið skipaði – og ákvað
hvaða forsendur væru við hæfi. Hér
er einstaklingum ætlað að lifa af
99.759 krónum á mánuði fyrir utan
húsnæðiskostnað. Bæði þessi viðmið
eru ætluð sem langtímaviðmið.
Lokaorð
Þessar niðurstöður sýna að launa-
krafa SGS getur hvorki talist óraun-
hæf né ofmetin með tilliti til fram-
færslukostnaðar í íslensku samfélagi.
Launakrafan dugir ekki fyrir fram-
færsluviðmiði UBS sem hér er talið
lágmarksframfærsluviðmið – hvað þá
fyrir dæmigerðu viðmiði sem hvorki
er talið lúxus- né lágmarksneysla.
Það hlýtur að teljast réttlát krafa að
fólk hafi laun fyrir fulla vinnu – sem
duga til mannsæmandi framfærslu
einstaklinga og fjölskyldna. Ríkið
hefur vissulega skyldum að gegna í
afkomu þegnanna. Með opinberri
stefnumótun hefur ríkið tæki og tól
til tekjujafnaðar, m.a. ráðstafanir í
formi barnabóta, húsnæðisbóta og
skatta, staðgreiðslu- og matarskatts,
svo eitthvað sé nefnt. Það er óásætt-
anleg þjóðarskömm að bjóða upp á
kjör á almennum vinnumarkaði sem
hneppa fólk í skort og fátækt. – Nú er
mál að linni!
Eftir Hörpu Njáls
» Það hlýtur að
teljast sanngjörn
lágmarkskrafa að samið
sé um laun fyrir fullt
starf sem duga fólki til
lágmarksframfærslu.
Harpa Njáls
Höfundur er sérfræðingur í
velferðarrannsóknum og
félagslegri stefnumótun.
Tekjur einstaklings og útgjöld
Framfærsluþættir Framfærsluviðmið Grunnviðmið Dæmigert Viðmið
Matur/hreinvörur
Föt / skór
Lækniskostnaður/lyf
Tómstundir
Sími/Internet
Önnur þjónusta
Samgöngur
Annar ferðakostnaður
Heimilisbúnaður
Raftæki - viðhald raftækja
Menntun /dagvistun
Veitingar
Húsaleiga
Hiti/rafmagn fráveitugjöld
Hússjóður
Útgjöld kr.
Ráðstöfunartekjur kr.
Mismunur - Vantar kr.
150.000
16.000
10.000
311.361
228.478
- 82.883
150.000
16.000
10.000
275.759
228.478
- 47.281
44.043
8.321
9.585
12.384
11.655
4.293
45.080
135.361
43.587
9.054
9.082
13.229
9.415
3.812
9.300
741
471
1.068
99.759
150.000
16.000
10.000
410.564
228.478
- 182.086
43.587
14.328
9.082
38.985
11.481
5.083
74.131
12.239
7.406
4.709
1.068
12.465
234.564
Heimild: UBS: Framfærsluviðmið; Velferðarráðuneytið: Reiknivél neysluviðmiða/húsaleigubóta; Þjóðskrá Íslands:
Leiguverð. Sótt 18.04.2015.
Dugar launakrafan til mannsæmandi framfærslu?
Í makaskiptum fyrir:
1. Lækjarmelur 12, Esjumelum sem er fullbúið 131 fm. Auk möguleika
á 70 fm millilofti. Verð 28,5 millj
2. Sem ný Kawasaki Vulcan 2000 árg 2007, Yamaha Faiser 600 árg.
2007 og Chevrolet Corvette árg ‚94
3. Umsamin peningamilligjöf
Jón Egilsson hrl, sími 568 3737, 896 3677
Stórt einbýlishús óskast á 50-60 milljónir