Morgunblaðið - 25.04.2015, Blaðsíða 62

62
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. APRÍL 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þýðingarleikastærra
hlutverk í daglegu
lífi en oft sýnist.
Þær birtast í text-
uðu efni á sjón-
varpsskjám og kvikmynda-
tjöldum, erlendar fréttir eru
samantekt úr erlendu efni,
leiðbeiningar og leiðarvísar
eru þýddir, dægurlagatextar
og síðast en ekki síst bækur.
Íslensku þýðingaverðlaunin
voru veitt á sumardaginn
fyrsta. Að þessu sinni komu
þau í hlut Gyrðis Elíassonar,
rithöfundar, ljóðskálds og
þýðanda, fyrir þýðingu á ljóð-
um japanska skáldsins Shunt-
aros Tanikawa.
Útgáfa bóka eftir innfædda
höfunda er oft notuð sem
mælistika á þrótt bókmennta,
en þar skiptir útgáfa á þýð-
ingum ekki síður máli. Það er
mikilvægt að bókmenntir
heimsins komi út í íslenskri
þýðingu, hvort sem það er
Andrés önd, Harry Potter,
Góði dátinn Svejk eða Glæpur
og refsing.
Talað hefur verið um að
með þýðingum skapist tal-
samband við umheiminn.
Þetta talsamband komst
snemma á hér á landi. Á mið-
öldum voru riddarasögur og
trúarlegir textar þýddir. Á
sextándu öld kom út Nýja
testamenti Odds Gottskálks-
sonar sem Sigurður Nordal
kallaði „eitt af leiðarmerkj-
unum í sögu íslenskra bók-
mennta“. Talið er að það sé
fyrsta bókin sem prentuð var
á íslensku.
Auðvelt er að halda upp-
talningunni áfram: Hóm-
ersþýðingar Sveinbjarnar Eg-
ilssonar, þýðingar Matthíasar
Jochumssonar á Shakespeare
og Byron og þýðingar Stein-
gríms Thorsteinssonar á æv-
intýrum H.C. Andersens og
Þúsund og einni nótt. Helgi
Hálfdanarson var hamhleypa
íslenskra þýðenda, þýddi
grísku harmleikina, leikrit
Shakespeares og margt fleira.
Á undanförnum árum hafa
ýmis klassísk verk komið út í
íslenskum þýðingum og hefur
þar verið fyllt í eyður. Einnig
koma út þýðingar á nýrri
verkum, sem fengur er að. En
það er ekkert síður mikilvægt
að nýjar bækur og dægurbók-
menntir komi út í íslenskri
þýðingu. Það vita þeir sem á
sínum tíma lásu Basil fursta
og bækur Enid Blyton. Það er
ekkert síður mikilvægt að
vandað sé til verka þegar um
er að ræða bækur fyrir börn
og unglinga.
Um þessar mundir eru
margir góðir þýð-
endur að störfum
og nokkrir þeirra
voru tilnefndir til
íslensku þýð-
ingaverð-
launanna, þau
Herdís Hreiðarsdóttir, Silja
Aðalsteinsdóttir, Jón St.
Kristjánsson og Hermann
Stefánsson.
Sumir þýðendur eru svo
slyngir að lesandinn fer að
velta fyrir sér hvort þýðingin
taki ekki frumverkinu fram.
Af og til blossar upp um-
ræða um að íslenskan sé á
undanhaldi og enskan að taka
við. Þetta var á sínum tíma
sagt um dönskuna, en áhrif
hennar eru að miklu leyti
horfin úr málinu. Dönsk orð,
sem áður þóttu hversdagsleg,
vekja nú spurn hjá ungu fólki.
Reyndar var markvisst unnið
að því að uppræta dönsk áhrif
úr málinu, jafnvel þótt færa
hefði mátt rök að því að þau
væru að snúa aftur í málið eft-
ir langan aðskilnað. Danir
hafa hins vegar ekki reynt að
uppræta aldagömul áhrif ís-
lenskunnar úr máli sínu, enda
yrði þá kannski, afsakið ef til
vill, lítið eftir.
Sú enska, sem sagt er að
ungt fólk sé farið að tala eftir
langa vist í tölvuleikjum, er
þó engin enska og hefur ekki
tekið við af íslenskunni, hvað
sem sagt er. Ef rétt er farið
með þá er hér að vaxa úr grasi
kynslóð án tungumáls því að
tilvera í tölvuleik kemur aldr-
ei til með að verða grundvöll-
ur upptöku tungumáls.
Það er hins vegar nauðsyn-
legt til að tungumál haldi
þrótti sínum að það sé not-
hæft og til gagns og gloppur
séu fáar, sama hvað er til um-
ræðu.
Fjölbreytni er því mikilvæg
eins og Gyrðir benti á í viðtali
í Morgunblaðinu í gær í tilefni
af verðlaununum. „Það er svo
mikilvægt að fjölbreytni hald-
ist í bókaflórunni og margt
annað en „meginstraumsefni“
fái að vera með,“ sagði hann
og bætti við að einsleitni væri
ekki séríslenskt fyrirbrigði,
heldur einnig vandamál hjá
stærri þjóðum. „Þetta sést
bara betur hjá okkur í fá-
menninu, en lögmálin eru alls
staðar eins. Öll alvöru-
bókaútgáfa ætti að byggjast á
fjölbreytni.“
Þýðingar eiga sinn þátt í að
stuðla að því að málið nái utan
um það sem fram fer í heim-
inum, að það dugi til að fanga
hugsanir, hugmyndir og nýj-
ungar. Þýðingar eru snar
þáttur í að tryggja framtíð ís-
lenskunnar.
Þýðingar eru snar
þáttur í að tryggja
framtíð íslensk-
unnar}
Þýðing þýðinga
T
jáningar- og skoðanafrelsið er einn af
hornsteinum lýðræðissamfélags. Án
þess væri samfélagið eins og við
þekkjum það ekki til, heldur fast í
viðjum kúgunar og harðstjórnar.
Eins og önnur mannréttindi er tjáningar-
frelsið mjög misskilið. Með tjáningarfrelsi er átt
við rétt manna til að láta í ljósi skoðanir sínar án
þess að ríkisvaldið grípi til ráðstafana til að koma
í veg fyrir tjáninguna. Gagnrýni á stjórnvöld og
útgáfa hennar á prenti er ein margra ástæðna
þess að mannkynið er þó á þeirri góðu braut sem
við erum. Við látum ekki bjóða okkur kúgun,
kynþáttamisrétti eða einræðistilburði.
Í tjáningarfrelsinu felst hins vegar ekki réttur
til að láta skoðanir sínar í ljós í sápukúlu, þannig
að samborgarar manns verði að láta yfir sig
ganga þegar einhver tjáir skoðun sem er, afsakið
orðbragðið, fullkomlega fáránleg. Í tjáningarfrelsinu felst
nefnilega ekki réttur til að skjóta án afláts á allt og alla og
viðra viðbjóðslegar skoðanir, og njóta eftir það einhvers
konar friðhelgi þegar við, sem erum ekki fífl, hellum okkur
yfir skyttuna. Ég er að horfa á ykkur, innhringjendur á Út-
varpi Sögu. Þeim sem eiga erfitt með að skilja þetta er bent
á að kynna sér umfjöllun Bjargar Thorarensen um tjáning-
arfrelsi í grundvallarriti hennar, Stjórnskipunarréttur –
Mannréttindi, þá sérstaklega blaðsíður 347 til 393 í fyrstu
útgáfu bókarinnar frá árinu 2008.
Í tjáningarfrelsinu felst að sama skapi enginn réttur til að
varpa ógeðslegum skoðunum á öldum ljósvakans, eða
prenta þær í miðlum sem gefnir eru út af einkaaðilum. Tján-
ingarfrelsið er neikvæður réttur, því það leggur ekki skyld-
ur á einkaaðila til að koma skoðunum manna á
framfæri, heldur bindur eingöngu hendur ríkis-
valdsins í viðleitni þess til að hefta tjáningu.
Jafnvel þótt skoðun manna sé byggð á mörg
þúsund ára afdönkuðu kenningakerfi sem
grundvallast á almætti ósýnilegs manns á himn-
um gerir það skoðunina engu rétthærri. Í um-
ræðu gætir einnig mikil misskilnings um að all-
ar skoðanir séu jafnréttháar og að á öllum
málum séu tvær hliðar. Jörðin er ekki flöt og
snýst í kringum sólina, ekki öfugt. Allir sem vilja
halda öðru fram eiga lítið erindi við almenna
umræðu, nema kannski, eins og John Stuart
Mill benti á, til að minna okkur á hvers vegna
við komumst að þeirri niðurstöðu sem er við-
tekin og hvers vegna sú skoðun sem við höfnum
er ekki viðtekin. Ég myndi glaður láta lífið í orr-
ustu til að tryggja rétt fólks til að láta þessa
röngu skoðun í ljós, en á sama tíma berst ég gegn því af öll-
um mætti að hún nái fótfestu, því hún er einfaldlega röng.
Það sama á við í umræðu um samkynhneigð. Samkyn-
hneigð er ekki innrætt, hún er meðfædd, jafnmeðfædd og
gagnkynhneigð. Öll umfjöllun um hvernig samkynhneigð er
ólík gagnkynheigð fengi mig ekki undir nokkrum kringum-
stæðum til að hvika frá minni gagnkynhneigð. Ekki frekar
en ef miðaldapáfar prédikuðu yfir mér að sólin snerist
kringum jörðina.
Í því samhengi langar mig að lofa það hugrekki sem fólk á
menntaskólaaldri og upp úr tvítugu hefur sýnt í baráttu
sinni fyrir umburðarlyndi. Þið eruð betri en við, sem skrið-
um gegnum menntaskóla á árunum rétt fyrir hrun. Haldið
þessu áfram, því við þörfnumst ykkar. gunnardofri@mbl.is
Gunnar Dofri
Ólafsson
Pistill
Frelsið til að vera fífl
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
ekki strax fram. Þær geta komið
fram þegar síst skyldi og skapað
stórhættu. Til dæmis í stýrisbúnaði á
bílunum. Það er ekki bara það að um
bein fjárútlát sé að ræða í viðgerðir
og varahluti heldur getur þetta orðið
alvarlegra en það,“ segir Özur. Ekki
þarf að fjölyrða um þá hættu sem
getur skapast þegar framdekk
hvellspringur í umferðinni.
Auður Daníelsdóttir, fram-
kvæmdastjóri tjónasviðs hjá Sjóvá,
segir að á degi hverjum berist til-
kynningar um tjón á bílum sem rakin
eru til ástands vega. Rúmlega 200 til-
kynningar hafi borist síðan um ára-
mótin og segir hún þessa þróun vera
áhyggjuefni. Veghaldari ber ekki
hlutlæga ábyrgð án sakar á öllum
götum í sinni umsjá samkvæmt vega-
lögum og „holutjónin“ eru ekki sjálf-
krafa bótaskyld úr þeirri tryggingu
sem Vegagerðin og borgin eru með
hjá Sjóvá.
Í vikunni var úrskurðað í máli
nokkru hjá úrskurðarnefnd í vá-
tryggingamálum. Málsatvik voru á
þá leið að bíl var ekið í holu í borginni
og við það varð bæði tjón á dekki og
felgu. Ekki var hægt að sýna fram á
að eftirlitsskylda veghaldara hefði
verið vanrækt og skilyrðum skaða-
bótaábyrgðar þótti því ekki fullnægt.
Er þessi úrskurður í takt við aðra
sem þegar hafa komið vegna sam-
bærilegra mála.
Nýir bílar margir
hverjir illa laskaðir
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Tjón Fjölmörg dæmi eru um að undirvagn nýrra bíla hafi látið verulega á
sjá vegna tjóna sem beint má rekja til holóttra vega á höfuðborgarsvæðinu.
FRÉTTASKÝRING
Malín Brand
malin@mbl.is
Tjón á bílum vegna bágsástands íslenskra vega oggatnakerfisins eru verulegog margur bíleigandinn
hefur þurft að reiða fram fúlgu fjár
vegna viðgerða. Það eru ekki ein-
ungis þeir sem eiga gamla bíla sem
hafa orðið varir við óeðlilegt slit held-
ur hafa nýir bílar margir hverjir orð-
ið illilega fyrir barðinu á holum og
ójöfnum á vegum úti. Nýir bílar, sem
hafa hossast í fremur stuttan tíma
eftir holóttum vegunum, eru ekki
neinir bryndrekar frekar en eldri
bílar og undirvagninn jafnilla til þess
fallinn og þeir til að mæta hremming-
unum á vegunum. Höggin eru bæði
erfið og slæm og þegar þau eru sí-
endurtekin lætur eitthvað undan,
fyrr eða síðar.
Spyrnur, demparar og dekk
Özur Lárusson, framkvæmda-
stjóri Bílgreinasambandsins, segir að
þeir sem starfi innan bílgreina hér á
landi hafi miklu meira en nóg að gera
vegna svonefndra holutjóna á bílum.
„Innkomum á verkstæði hefur snar-
fjölgað vegna þessara atriða. Fyrst
er að nefna dekk og felgur sem hafa
eyðilagst og svo eru það bilanir sem
koma kannski ekki alveg strax fram,
eins og með dempara, demparag-
úmmí og spyrnur sem eru undir
miklu meira álagi heldur en ætti að
vera undir eðlilegum kring-
umstæðum ef göturnar væru í lagi,“
segir Özur.
Þeir hlutir sem nefndir eru hér
að ofan eru síður en svo ódýrir og
standa ekki margir bíleigendur í því
sjálfir að skipta um spyrnur og
dempara og fara þá með bílinn á
verkstæði. „Þetta hleypur á tugum
og hundruðum þúsunda.“
Þegar síst skyldi
Þar sem álagið er gríðarlegt er
næsta víst að viðskiptavinir þurfi að
bíða nokkuð lengi eftir tíma á verk-
stæði og getur biðin verið, að sögn
Özurar, frá einni viku allt upp í þrjár.
Ekki má gleyma því að það tjón sem
verða kann á bílum landsmanna get-
ur ýmist komið í ljós smám saman
eða skyndilega, jafnvel á ögurstundu.
„Oft og tíðum koma þessar bilanir
Aðalfundur Bílgreinasambands-
ins var haldinn fyrir skömmu.
Sendi aðalfundurinn frá sér sér-
staka ályktun
vegna ástands
vega og segir
þar meðal
annars að að-
ilar innan Bíl-
greina-
sambandsins hafi fundið sig
knúna „til að benda stjórnvöld-
um á þessa alvarlegu stöðu sem
er að skapa stórhættu oft á dag
og gæti endað með banaslysi.
Aðalfundur Bílgreinasambands-
ins hvetur alla sem hlut eiga að
máli til að hefjast handa við að
bæta úr þessu ófremdarástandi
og nýta þá fjármuni sem falla til
m.a. í gegnum skattkerfi bíl-
greinarinnar, sbr. bensínskatta,
til viðhalds og endurnýjunar
vegakerfisins þar til vegir og
götur eru komin í viðunandi
ástand að nýju.“
Alvarleg
staða ítrekuð
ÁLYKTUN SAMBANDSINS