Náttúrufræðingurinn - 2012, Qupperneq 3

3
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
– Jarðfræðingur, kennari og
frumkvöðull í náttúruvernd
Þann 29. ágúst árið 2011 voru 80 ár
liðin frá fæðingu Þorleifs Einars-
sonar jarðfræðings. Þorleifur var
flestum jarðfræðingum vel kunnur
og mikils metinn. Hann var án efa
einn af frumkvöðlum íslenskrar
jarðfræði, var ötull við að benda á
mikilvægi jarðfræðimenntunar og
skapa störf fyrir jarðfræðinga, og
var auk þess brautryðjandi í nátt-
úruvernd. Þorleifur var lærifaðir
margra jarðfræðinga og ákaflega
góður sem slíkur. Hann bjó yfir ótrú-
lega miklum fróðleik um jarðfræði
og náttúrufar Íslands og rak aldrei
í vörðurnar á þeim sviðum. Þor-
leifur vann að margþættum rann-
sóknum víða um land og eftir hann
liggja mörg og merk ritverk. Bók
hans Jarðfræði, saga bergs og lands
lagði grunn að jarðfræðikennslu í
íslenskum framhaldsskólum um
áratugaskeið, enda var hún endur-
útgefin margsinnis í breyttum og
bættum útgáfum og undir ýmsum
nöfnum.
Jarðfræðafélag Íslands vildi
heiðra minningu Þorleifs í tilefni af
tímamótunum. Hans var minnst á
vorráðstefnu félagsins 2011 en auk
þess var leitað til félagsmanna um
að skrifa greinar tengdar Þorleifi og
fræðasviðum hans í Náttúrufræð-
inginn, en Þorleifur sat í stjórn Hins
íslenska náttúrufræðifélags frá 1964
og var formaður þess 1966–1972.
Óhætt er að segja að undirtektir
félagsmanna hafi farið langt fram
úr björtustu vonum og vill stjórn
Jarðfræðafélags Íslands þakka höf-
undum greinanna í þessu hefti fyrir
framlag þeirra. Hér birtast 14 greinar
og eru efnistök þeirra æði mismun-
andi – eins og viðeigandi er og
kannski lýsandi fyrir þann breiða
fræðagrunn sem Þorleifur bjó yfir.
Páll Imsland skrifar á fræðandi og
skemmtilegan hátt um Þorleif og
gefur góða mynd af ótrúlegu lífs-
hlaupi, fjölbreyttum rannsóknum
og félagsstörfum, svo ekki sé minnst
á frækin íþróttaafrek. Hreggviður
Norðdahl og félagar fjalla um lok
ísaldar á Íslandi og Ívar Örn Bene-
diktsson um myndun jökulgarða við
Brúarjökul, en Þorleifur var meðal
frumkvöðla í rannsóknum á menjum
ísaldar og landmótun jökla á Íslandi.
Þessu tengist og lýsing Skafta Brynj-
ólfssonar o.fl. á snjóflóðadyngjum í
Skíðadal. Þorleifur vann ötullega að
rannsóknum á veður- og gróðurfars-
sögu landsins og því eiga greinar
Sverris A. Jónssonar o.fl. um skógar-
sögu Fljótsdalshéraðs og Árnýjar E.
Sveinbjörnsdóttur um fornveður-
far lesið úr Grænlandsjökli vel við
í þessu hefti. Hið sama má segja
um grein Leifs A. Símonarsonar og
Jóns Eiríkssonar um steingervinga
og setlög, en Þorleifur gaf setlaga-
fræði jafnan mikinn gaum. Þorleifur
kom að rannsóknum á Öskjugosinu
1961, Surtsey 1963–1967 og Heimaey
1973 og því eru greinar Sveins P. Jak-
obssonar og Magnúsar Tuma Guð-
mundssonar um móbergshryggi og
móbergsstapa, Olgeirs Sigmarssonar
um gliðnunarhraða landsins og Árna
Hjartarsonar um Alfred Wegener og
landrekskenninguna einkar vel til
fundnar, þótt að vísu hafi verið djúpt
á viðurkenningu Þorleifs á landrek-
inu. Umfjöllun Gunnars Bjarnasonar
og Hreins Haraldssonar um jarð-
fræði og vegagerð, Gísla Guðmunds-
sonar um veðrun Alþingishússins og
Stefáns Arnórssonar um endurnýjan-
leika jarðhitakerfa tengjast áhuga
og rannsóknum Þorleifs á hagnýtri
jarðfræði. Náttúruvernd var Þorleifi
ennfremur hugleikin og var hann
afar öflugur á því sviði. Það á því
vel við að ljúka heftinu með grein
Sigmundar Einarssonar og félaga
um fegurð og sérstöðu Íslands.
Það er ljóst af viðbrögðum félags-
manna Jarðfræðafélags Íslands að
minning Þorleifs Einarssonar lifir
í hugum þeirra, enda var hann án
efa einn af fremstu jarðvísinda-
mönnum samtímans, afkastamikill
fræðimaður og frumkvöðull.
Fyrir hönd JFÍ,
Þorsteinn Sæmundsson formaður
og Ívar Örn Benediktsson ritari
Þorleifur Einarsson