Náttúrufræðingurinn - 2012, Side 45

45
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
um er að ræða samgengi eða siggengi. Þar sem
jökulgarðurinn er hár eru hallamikil misgengi
jafnan algeng en hallastefna þeirra mjög breyti-
leg. Stefna ása fellinganna í sniðunum er aftur
á móti mun einsleitari (sjá t.d. snið 3; 8. mynd A
og E). Ásar flestra fellinga liggja í stefnu austur-
vestur og flestar fellingarnar vísa til norðurs (6.
mynd D; 7. mynd D og 8. mynd E). Þetta bendir
sterklega til þrýstings úr suðri, eins og við má
búast miðað við skriðstefnu Brúarjökuls til
norðurs. Þessar mælingar benda jafnframt til að
stefna fellingarása gefi mun áreiðanlegri upp-
lýsingar en hallastefna misgengja um það úr
hvað átt þrýstingurinn (jökullinn) kom. Slíkar
upplýsingar geta skipt sköpum við rannsóknir
á svæðum þar sem jöklar eru löngu horfnir.22
Líkan fyrir myndun Hrauka
Miðað við ofangreindar athuganir má setja
fram líkan fyrir þau ferli sem eru að verki
undir jökulsporði Brúarjökuls í framhlaupi og
við myndun jökulgarðsins – Hrauka – á síðasta
degi þess (10. mynd).
1. Á milli framhlaupa berst lítill ís frá ákomu-
svæði jökulsins niður á leysingasvæði. Sporður
jökulsins er því óvirkur og hann hopar hratt.
Hann er að miklu leyti hulinn seti sem komið
hefur út úr honum við bráðnun (10. mynd).
2. Þar sem jökullinn hleypur fram yfir
fínkornótt set byggist vatnsþrýstingur upp
undir honum. Ástæða þess er að bræðsluvatn
sem verður til við botn jökulsins, þrýstist inn
í setlögin en kemst ekki jafnóðum út. Af og
til finnur vatnið sér undankomuleið á mörk-
um setlagasyrpunnar og berggrunnsins þar
undir.13,23 Við það minnkar vatnsþrýstingur
snögglega en byggist hratt upp aftur. Hinn
mikli vatnsþrýstingur í fínkornóttu undirlagi
jökulsins vegur á móti þunga jökulsins, og
segja má að jökullinn og undirlag hans lyftist
af berggrunninum af þeim sökum. Af því leiðir
að undirlag jökulsins flyst áfram með honum í
framhlaupinu í átt til jökulsporðsins og hleðst
þar upp (10. mynd).
3. Þar sem framhlaupsbylgjan hefur farið hjá
þynnist jökullinn og springur upp. Vatn, sem
er undir miklum þrýstingi við jökulbotn, leitar
upp til yfirborðs og rennur þar eftir sprungum
og myndar t.a.m. krákustígsása.24 Setfleygur,
10. mynd. Líkan sem sýnir myndun og þróun setfleygsins
og jökulgarðsins Hrauka. Nánari skýringar í textanum. –
Sequential model of the formation and evolution of the
1890 marginal sediment wedge and end moraine.