Náttúrufræðingurinn - 2012, Síða 95

95
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
að framrás skóga á 15. öld má þó
leiða að því líkur að friðunin hafi
verið veigamesti áhrifavaldurinn
á 20. öld.
Áhrif öskufalls á skóga á Héraði
Samkvæmt sögulegum heimildum
er öskufall meginástæðan fyrir
hörfun skóga á Fljótsdalshéraði.
Þar sem engin rannsókn hefur
verið gerð á Íslandi á áhrifum
öskufalls á birki þarf að skoða
aðrar rannsóknir. Áhrif öskufalls á
barrtré hafa verið rannsökuð bæði
við Mount St. Helens í Bandaríkj-
unum54 og Volcán de Fuego de
Colima í Mexíkó.55 Er niðurstaðan
sú að öskufall þurfi að vera mjög
mikið til að skógur eyðist. Öskulög
í Helgutjörn benda ekki til þess að
þar hafi fallið svo þykk aska að
ástæða sé til að ætla að hún hafi
valdið skógareyðingu.
Þegar skoðaðar eru lýsingar á
áhrifum öskufalls frá Kötlugosi 1755
er augljóst að þær eru ekki fyllilega
réttar. Sigurður Gunnarsson hefur
það eftir eldri íbúa á svæðinu að
laufblöð hafi skrælnað og fallið við
öskufallið. Kötlugosið 1755 hófst
aftur á móti 17. október og þótt það
hafi staðið í fjóra mánuði56 er ekki
líklegt að aska frá því hafi nokkurn
tímann fallið á lauf.
Einnig skyldi taka til greina að
engin ummerki um ösku fund-
ust í kjarnanum úr Helgutjörn frá
þessum tíma. Aftur á móti er þykk-
asta öskulagið sem fallið hefur á
þennan hluta landsins á sögulegum
tíma – og jafnframt þykkasta ösku-
lagið í kjarnanum – A-lagið svokall-
aða sem á uppruna sinn í miklu eld-
gosi í Veiðivötnum árið 1477.52 Þetta
öskufall hafði áhrif á birkiskóginn
þar sem magn birkifrjókorna minnk-
aði fyrst á eftir. Áhrif voru aftur á
móti ekki langvinn og höfðu alveg
horfið litlu ofar í kjarnanum.
Hvernig samræmast söguleg
gögn og frjórannsókn?
Þegar menn velta fyrir sér hversu
vel sögulegar heimildir og frjórann-
sóknin samræmast, koma tvö mis-
munandi svör. Annars vegar gefa
sögulegar heimildir góðar upplýs-
ingar um ástand skóganna, eins
langt og þær ná. Sagnfræðilegar
tímasetningar hörfunar skóga passa
mjög vel við frjógögnin. Einnig sam-
ræmist sú frásögn að skógar hafi
hörfað fram undir lok 19. aldar við
frjógögnin. Á hinn bóginn gefa sagn-
fræðilegar heimildir rangar upp-
lýsingar um orsakir hörfunarinnar
um miðja 18. öld. Því má búast við
að einhver ónákvæmni sé í þessum
frásögnum þar sem þær voru skjal-
festar meira en öld eftir atburðina.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
D!pi
1875
1477
1362
1262
915
700
20 40 60
Be
tul
a -
óg
rei
nt
Sa
lix
Ju
nip
eru
s
Er
ica
les
- ó
gre
int
20 40
Ca
rex
- te
gu
nd
ir
Po
ac
ea
e
20 40 60
Ra
nu
nc
ulu
s -
teg
un
dir
Ru
me
x -
teg
un
dir
Co
mp
. C
ich
ori
de
ae
Ap
iac
ea
e
Ru
bu
s s
ax
itil
is
Ro
sa
se
ae
- ó
gre
int
Ar
me
ria
ma
riti
ma
Ga
liu
m
- te
gu
nd
ir
Ca
ryo
ph
yll
ac
ea
e
Sa
xif
rag
a
Ca
mp
an
ula
rot
un
dfo
lia
Se
du
m
- te
gu
nd
ir
Po
lyg
on
um
av
icu
lar
e
Tr
ifo
liu
m
rep
en
s
20
Ly
co
po
diu
m
an
no
tin
um
Se
lag
ine
lla
se
lag
ino
ide
s
Hu
pe
rzi
a s
ela
go
Po
lyp
od
ium
vu
lga
re
20 40 60
Po
lyp
od
iac
ea
e
Bo
try
ch
ium
lun
are
Eq
uis
etu
m
50 100 150 200
My
rio
ph
yll
um
alt
ern
afl
oru
m
200 400 600 800
Vi"
bæ
tt (
Ly
co
po
diu
m)
50 100
Hlutfall landplantna
Tr
é o
g r
un
na
r
Ly
ng
Ju
rtir
Gr
ó
100 200 300 400
He
ild
arf
jöl
di
tal
inn
a l
an
dræ
nn
a f
rjó
ko
rna
Vatnaplöntur fjöldi
Landplöntur %
Helgutjörn 190 m y.s.