Náttúrufræðingurinn - 2012, Qupperneq 96

Náttúrufræðingurinn
96
Þakkir
Eftirtöldum aðilum eru færðar sérstakar þakkir: Héraðs- og Austurlands-
skógum og Rannsóknamiðstöð Íslands (Rannís) fyrir fjárhagslega aðstoð
til verkefnisins. Guðrúnu Larsen fyrir aðstoð við túlkun gjóskulaga og
Kurt H. Kjær fyrir efnagreiningar á gjóskusýnum. Margréti Hallsdóttur
og Agli Erlendssyni fyrir aðstoð við undirbúning frjósýna og hjálp við
greiningu á frjókornum.
Heimildir
1. Sigurður Þórarinsson 1944. Tefrokronologiska studier på Island: Þjórs-
árdalur och dess föröndelse. Munksgaard. Köbenhavn. 217 bls.
2. Þorleifur Einarsson 1962. Vitnisburður frjógreiningar um gróður, veð-
urfar og landnám á Íslandi. Saga – Tímarit Sögufélags 24. 442–469.
3. Margrét Hallsdóttir 1987. Pollen analytical studies of human influence
on vegetation in relation to the Landnám tephra layer in southwest
Iceland. University of Lund, Lund. 45 bls.
4. Egill Erlendsson 2007. Environmental change around the time of the
Norse settlement of Iceland. Aberdeen University. 602 bls.
5. Veðurstofa Íslands 2009. Tímaraðir fyrir valdar veðurstöðvar. Sótt af
heimasíðu Veðurstofunnar vedur.is: http://vedur.is/vedur/vedurfar/
medaltalstoflur/ (skoðað 3.5.2009).
6. Veðurstofa Íslands 2011. Ársgildi fyrir valdar stöðvar. Sótt af heimasíðu
Veðurstofunnar vedur.is: http://www.vedur.is/Medaltalstoflur-txt/
Stod_178_Stykkisholmur.ArsMedal.txt (skoðað 15.9.2011).
7. Sigurður Þórarinsson 1974. Sambúð lands og lýðs í ellefu aldir. Bls.
29–97 í: Saga Íslands I (ritstj. Sigurður Líndal). Hið íslenzka bókmennta-
félag, Sögufélag, Reykjavík.
8. Ogilvie, A.E.J. 1991. Climatic changes in Iceland A.D. c. 865 to 1598.
Acta Archaeologica 61. 233–251.
9. Ogilvie, A.E.J. 1995. Documentary evidence for changes in the climate
of Iceland, A.D. 1500 to 1800. Bls. 92–117 í: Climate since A.D. 1500 (ritstj.
Bradley, R.S. & Jones, P.D.). London, New York.
10. Guðmundur Hálfdanarson 1984. Mannfall í Móðuharðindum. Bls.
139–162 í: Skaftáreldar 1783–1784: Ritgerðir og heimildir. Mál og menn-
ing, Reykjavík.
11. Sigríður H. Jörundsdóttir 2006. Sauðfé frýs í hel að degi til í maí: Harð-
indin í Norður-Múlasýslu 1755–1759. Í: Sjöunda landsbyggðarráðstefna
Sagnfræðifélags Íslands og Félags þjóðfræðinga á Íslandi. Haldin á
Eiðum 3.–5. júní 2005. Héraðsnefnd Múlasýslna og Sagnfræðingafélag
Íslands, Egilsstöðum. Bls. 55–61.
12. Bjarni Ólafsson 1968. Mannfall í harðindunum 1751–1758. Mímir 7.
13–19.
13. Hagstofa Íslands 2011. Lykiltölur mannfjöldans 1703–2011. Sótt af
heimasíðu Hagstofunnar hagstofa.is: http://hagstofa.is/Hagtolur/
Mannfjoldi/Yfirlit (skoðað 14.9.2011).
14. Jón Steffensen 1975. Fólksfjöldi á Íslandi í aldanna rás. Bls. 434–449 í:
Menning og meinsemdir: Ritgerðasafn um mótunarsögu íslenzkrar
þjóðar og baráttu hennar við hungur og sóttir. Sögufélag, Reykjavík.
15. Gunnar Karlsson 1975. Frá þjóðveldi til konungsríkis. Bls. 3–54 í: Saga
Íslands II. Bókmenntafélagið, Sögufélag. Reykjavík.
16. Jón Ólafur Ísberg 1997. Svartidauði, sóttir og fólksfjöldi. Sagnir: Tímarit
um söguleg efni 18. 91–97.
17. Einar Laxness 1998. Íslandssaga, II. bindi i-r. Vaka-Helgafell, Reykjavík.
2. útgáfa. 223 bls.
18. Íslenzkt fornbréfasafn, fjórða bindi 1265–1449. 1897. Hið íslenzka bók-
menntafélag. Kaupmannahöfn.
19. Íslenzkt fornbréfasafn, fimmta bindi 1330–1476. 1899–1902. Hið íslenzka
bókmenntafélag. Kaupmannahöfn.
20. Íslenzkt fornbréfasafn, fimmtánda bindi 1567–1570. 1947–1950. Hið
íslenzka bókmenntafélag. Kaupmannahöfn.
21. Eggert Ólafsson 1974. Ferðabók Eggerts Ólafssonar & Bjarna Pálssonar
um ferðir þeirra á Íslandi árin 1752–1757. Bókaútgáfan Örn og Örlygur,
Reykjavík. II bindi. 296 bls.
22. Ólafur Olavius 1965. Ferðabók: Landshagir í norðvestur-, norður- og
norðaustursýslum Íslands 1775–1777, ásamt ritgerðum Ole Heckels um
brennistein og brennisteinsnám og Christian Zieners um surtarbrand.
Bókfellsútgáfan, Reykjavík. 383 bls.
23. Finnur N. Karlsson, Indriði Gíslason & Páll Pálsson 2000. Inngangur.
Bls. VII–XV í: Múlasýslur: sýslu- og sóknalýsingar Hins íslenska
bókmenntafélags 1839–1874. Sögufélag og Örnefnastofnun Íslands,
Reykjavík.
24. Hjálmar Guðmundsson 2000. Hallormstaðarsókn 1840. Bls. 311–317 í:
Múlasýslur: sýslu- og sóknarlýsingar Hins íslenska bókmenntafélags
1839–1874. Sögufélag og Örnefnastofnun Íslands, Reykjavík.
25. Stefán Árnason 2000. Valþjófsstaðarsókn 1840–1841. Bls. 129–155 í:
Múlasýslur: sýslu- og sóknalýsingar Hins íslenska bókmenntafélags
1839–1874. Sögufélag og Örnefnastofnun Íslands, Reykjavík.
26. Helgi Hallgrímsson 1994. Fáein orð um Sigurð Gunnarsson. Glett-
ingur 4 (1). 14–15.
27. Sigurður Gunnarsson 1872. Skógur á Austurlandi milli Smjörvatns-
heiðar og Lónsheiðar, frá 1755 til 1870. Norðanfari 29–30. 63–64.
28. Skúli Þórðarson 1955. Úr sögu skóga á Austurlandi. Árbók Skóræktar-
félags Íslands. Bls. 19–30.
29. Sæmundur Eyjólfsson 1894. Ferð um Þingeyjarsýslu og Fljótsdalshjerað.
Búnaðarrit VIII. 1–73.
30. Guttormur Pálsson 1948. Skógar á Fljótsdalshéraði fyrrum og nú. Ársrit
Skógræktarfélags Íslands. Bls. 64–79.
31. Þorkell Jóhannesson 1943. Járngerð. Bls. 40–58 í: Iðnsaga Íslands II (ritstj.
Guðmundur Finnbogason). Iðnaðarmannafélagið í Reykjavík, Reykjavík.
32. Matthías Þórðarson 1943. Málmsmíði fyrr á tímum. Bls. 254–335 í: Iðn-
saga Íslands II (ritstj. Guðmundur Finnbogason). Iðnaðarmannafélagið
í Reykjavík, Reykjavík.
33. Kristín Huld Sigurðardóttir 2004. Provenance studies of iron from Ice-
land. Í: (Ritstj. Garðar Guðmundsson) Current Issues in Nordic Archae-
ology: Proceedings of the 21st Conference of Nordic Archaeologists,
6.–9. september 2001, Akureyri. 119–123.
Lokaorð
Þegar niðurstöður þessarar rann-
sóknar eru teknar saman standa
aðallega tvö atriði eftir: annars vegar
að gott samræmi reynist milli sögu-
legra heimilda og raunvísindalegrar
rannsóknar, hins vegar sú kenning
að fólksfækkun og innflutningur
járns á 15. öld hafi leitt til aukinnar
útbreiðslu birkis, en frekari rann-
sóknir þarf þó til að styrkja þessa
kenningu eða hrekja.
Summary
The woodland in Fljótsdalshérað
during the last 2000 years
The object of this study is to obtain data
highlighting the vegetation history of
Fljótsdalshérað region, eastern Iceland,
over the last 2000 years, in order to un-
derstand the observed decline of the
region’s birch forests. The study is
based on two different datasets. Firstly,
an extensive study was carried out on
historical records concerning vegeta-
tion and climate in eastern Iceland
since the settlement of the country.
Secondly, a pollen analytical study was
carried out on sediment-core samples
from a small pond within the present
border of Hallormsstaðarskógur forest.
The studied core segment covers
roughly the last 2000 years.
The core consisted of fairly homoge-
neous limnic sediment with multiple
tephra layers. A tephrocronology was
constructed for the core, based on six
identified tephra layers. The pollen
analytical results were divided up into
six pollen assembly zones, each repre-
senting different vegetation conditions.
These zones were used to interpret the
vegetation history. By the time of the
settlement of Iceland in the late 9th
century, birch forest surrounded the
study site, but the forest declined and
retreated very rapidly subsequent to
the settlement. Beginning in the 15th
century, the forest recovered consider-
ably and remained stable until the
middle of the 18th century when it
started to decline very fast. This de-
cline continued until the beginning of
the 20th century when the forest was
put under conservation, and fenced off
from grazing.
This study suggests that effects of
human activity have been the dominat-
ing factor over climate and volcanism
in controlling the condition of the for-
est since the settlement.