Náttúrufræðingurinn - 2012, Side 142

Náttúrufræðingurinn
142
einungis er háð yfirborðshitastigi
þess tíma er snjórinn féll á jökul-
inn, er ljóst að hitastig á NGRIP og
GRIP var það sama á hámarki síð-
asta jökulskeiðs (um -50°C). Skýr-
ingin sem þykir líklegust á mismun
samsætuferlanna á jökulskeiðinu
er að loftmassar annars vegar á
GRIP og hins vegar á NGRIP hafi
haft mismunandi uppruna. Þá hafi
stærð Laurentide-jökulsins, hafís
og íshella Norður-Atlantshafsins
leitt til þess að NGRIP hafi fjar-
lægst sjó. NGRIP-svæðið hafi þá
fengið úrkomu úr loftraka sem hafði
ferðast yfir norðurhluta Laurentide-
jökulsins, kólnað og orðið samsætu-
lega léttari en loftraki sem kom yfir
GRIP-svæðið. Þessar niðurstöður
benda til þess að vatnshringrás
sjávar og lofthjúps á jökulskeiðum
yfir Grænlandi sé frábrugðin því
sem hún er nú.
Nútími (hólósen)
Veðurfar á nútíma, en svo nefnist
tímabilið frá lokum síðasta jökul-
skeiðs til okkar daga, hefur verið
stöðugt miðað við veðurfar á síðasta
jökulskeiði. Þegar rýnt er nákvæm-
lega í gögn er þó ljóst að töluverðar
breytingar hafa orðið á þessu tæp-
lega 12 þúsund ára tímabili. Mesta
og örasta sveiflan var fyrir 8.200
árum, en þá kólnaði mjög snögg-
lega um einar 4–5 gráður, hélst kalt
í 100–200 ár en hlýnaði síðan jafn-
snöggt á ný. Þetta stutta kuldakast
kemur vel fram í öllum kjörnum
á Grænlandi og þess virðist hafa
gætt á öllu N-Atlantshafssvæðinu.
Minni en greinileg kuldaköst hafa
einnig orðið fyrir 11,3 þúsund árum
og 9,3 þúsund árum. Að öðru leyti
eru samsætuferlar ískjarnanna yfir
hólósen-tímabilið mjög mismun-
andi. Til dæmis er ekki hægt að
benda á sameiginlegt „Holocene
Climate Optimum“ fyrir kjarnana,
en svo nefnist hið óvenjulega hlýja
tímabil fyrir um 9.000–6.000 árum
sem þekkt er úr mörgum óháðum
veðurfarsgögnum af Norðurslóðum.
Lengst af voru því rannsóknir á
stöðugum samsætum úr ískjörnum
Grænlandsjökuls túlkaðar þannig
að veðurfarsbreytingar á nútíma
væru svæðisbundnar. Vinther o.fl.42
sýndu fram á, með því að bera
saman samsætuferla fjögurra djúp-
kjarna (Camp Century, NGRIP,
GRIP og Dye-3) annars vegar og
samsætuferla jökulhettanna Agassiz
á Ellesmere-eyju á heimskautasvæði
Kanada og Renlands við Scoreby-
sund á austurströnd Grænlands
hins vegar, að mun líklegri skýring
á þessum mismun á milli kjarna
sé breytileg yfirborðshæð jökuls-
ins, en hún hefur áhrif á samsætur
í úrkomu. Breytingar á yfirborðs-
hæð Agassiz- og Renland-jökulhett-
anna voru metnar út frá sögu land-
riss eftir síðasta jökulskeið. Reiknað
er með að jökulþykkt þeirra hafi
ekki breyst á nútíma. Magn gass í
loftbólum í ísnum, sem er háð hæð,
var notað til að sannprófa niðurstöð-
urnar. Þegar búið er að leiðrétta sam-
sætuferlana fyrir hæðarbreytingum
og breytingum á d18O sjávar vegna
bráðnunar jökla í lok jökulskeiðsins,
kemur mjög skýrt fram að veður-
farssaga Grænlands á nútíma er
einsleit. Til dæmis kemur hið hlýja
tímabil sem áður var nefnt vel fram í
öllum kjörnum og fellur það saman
við mestu bráðnun við jökulrönd.42
Af öðrum veðurfarsbreytingum sem
sjást í kjörnunum nálægt okkur í
tíma má nefna hitaaukninguna upp
úr 1920 og köldu tímabilin í lok 17.
og 14. aldar.7 Helsta skýring á ein-
sleitri veðurfarssögu á og við Græn-
land á þessu tímabili er sennilega
svæðisbundin breyting á geislunar-
orku sólar (e. solar insolation) síðast-
liðin 10 þúsund ár.42
Eem-hlýskeiðið
Enn hefur ekki tekist að ná heilum
óröskuðum ískjarna frá Grænlandi
sem endurspeglar veðurfar síðasta
hlýskeiðs. Eins og áður hefur komið
fram hefur lagskipting raskast í
Summit-kjörnunum (GRIP og GISP
2) rétt áður en Eem-skeiðinu er náð
og endurspegla þeir því óraskaða
veðurfarssögu einungis aftur undir
lok síðasta jökulskeiðs (105.000
ár BP). Túlkanir á samsætumæl-
ingum NGRIP-kjarnans sýna að
hann, fyrstur kjarna á Grænlandi,
gefur okkur innsýn í veðurfar á síð-
ari hluta Eem-skeiðsins, hvernig því
lauk og hvernig síðasta jökulskeið
hófst. Hæstu samsætugildi kjarnans
(-32‰) er 3‰ hærra en á núverandi
hlýskeiði og ef reiknað er með að
þessi munur endurspegli eingöngu
hitastig hefur hitinn á Eem verið
um 5 gráðum hærri en hann er nú
á NGRIP-svæðinu (7. mynd). Þetta
á einnig við um NEEM-borstaðinn,
en samsætuferill hans er enn óbirtur.
Mælingar benda þó til að út frá
honum verði unnt að túlka veður-
farssögu á Eem-hlýskeiðinu.
Hæstu samsætugildin sem fund-
ust í Eem-hluta NGRIP-kjarnans eru
svipuð og hæstu gildin sem mæld-
ust í Summit-kjörnunum GRIP og
GISP2. Þótt lagskiptingin í Summit-
kjörnunum sé trufluð í ís eldri en
105.000 ára BP, innihalda þeir ís frá
Eem-tímabilinu og hæstu gildin eru
þar talin vera frá hlýjasta hluta þess
tímabils. Það er athyglisvert að 3‰
munurinn á nútíma-gildum og Eem-
gildum sem finnast á NGRIP, GRIP
og GISP2 finnst einnig í Camp Cen-
tury-kjarnanum á NV-Grænlandi
og í Renlands-kjarnanum á Austur-
Grænlandi. Út frá þessu er álitið
að munur í þykkt (hæð) jökulsins
hafi ekki verið mikill milli okkar
tíma og Eem-tímans, sérstaklega þar
sem Renlands-kjarninn er einungis
325 m langur og hæðarbreyting
þar getur ekki verið meiri en u.þ.b.
100 m. Hins vegar er munurinn á
samsvarandi samsætugildum Dye-3
kjarnans á Suður-Grænlandi um 5‰.
Það þýðir að jökullinn þar hafi verið
um 500 m þynnri á Eem-tímanum.2
Lokaorð
Veðurfar á jörðunni einkennist af
náttúrulegum veðurfarsbreytingum.
Orsakir þeirra eru m.a. breytingar á
virkni sólar, braut jarðar um sólu (e.
eccentricity), pólveltu (e. precession)
og halla jarðmöndulsins (sólbaugs-
halli, e. obliquity), breytingar í efna-
samsetningu og hringrás lofthjúpsins
og hringrás heimshafanna og breyt-
ingar á stærð og legu meginlanda
og úthafa og loks landnotkun.